عدالت ترمیمی در عین حال با آموزه های فرهنگی- بومی پیوند دارد نافی و ناقض ارزش های عالی و تأمین کننده حقوق افراد در فرایند رسیدگی ترمیمی نیست.

 

در ایران با توجه به گوناگونی فرهنگی و تجربه طولانی حل و فصل اختلافات به شیوه های غیر رسمی و بومی و نیز با درک عمیق آموزه های دینی به خصوص با توجه به ظرفیت های گفتگو و مذاکره طرفین دعوی و به رسمیت شناختن توافق آنها در امور کیفری امکان عفو و گذشت و جبران خسارات تأکید بر اعلام ندامت و توجه به نتایج بزه ارتکابی و غیره می توان جلوه هایی از مفاهیم مورد تأکید عدالت ترمیمی را مورد بحث و مداقه قرار داد. چنان که ممکن است با اجرای این مفاهیم در ساختاری ترمیمی، زمینه اجرای آموزه های ترمیمی را نیز تقویت کرد.

 

به منظور روشن شدن چارچوب کلی طرح پژوهش مربوط به عدالت ترمیمی و نقش آن در امنیت قضایی در این مقدمه به طرح مسأله، سؤالات تحقیق، انگیزه انتخاب موضوع فرضیات تحقیق، روش تحقیق کار برای تحقیق هدف تحقیق مشکلات و توجیه پلان تحقیق می پردازیم:

 

الف: بیان مسأله و سؤالات اصلی تحقیق:

 

اولاً: آیا عدالت ترمیمی قادر به ایجاد فضایی آرام و خالی از تشویش در جامعه است؟

 

ثانیاً: آیا عدالت ترمیمی می تواند مجرمین جرائم سنگین و امور اصلاح قرار دهد؟

 

ثالثاً: عوارضی که به وسیله عدالت کیفری برای مجرمین و جامعه ایجاد می شود آیا در عدالت ترمیمی منتفی می گردد یا خیر؟

 

ب: فرضیه های مربوط به تحقیق:

 

• اگر عدالت ترمیمی به این سمت سوق پیدا کند که به جرم به این دید بنگرد که روابط بین دو نفر مختل شده و قادر به اصلاح این رابطه باشد و بزهکار و بزه دیده هر دو خواهان اصلاح این رابطه مختل شده باشند، بله، جامعه می تواند یک فضای آرام را تجربه کند.

 

• عدالت ترمیمی معمولاً در جرائم کوچک کارساز می باشد اما این فرضیه قابل طرح می باشد که اگر عدالت ترمیمی نیست به جرائم کم اهمیت قابل اعمال و مثبت باشد باید بر روی جرائم سنگین هم جواب مثبت دهد چرا که هر دو گروه مجرمین کوچک و بزرگ از یک سری صفات و ویژگی های مشترک برخوردار می باشند به عنوان مثال ممکن است از طبقه فقیر و یا این که در محله هایی که از سطح فرهنگی پایین تری برخوردار باشند پرورش یابند.

 

• بستگی به این دارد که آیا بزهکار در عدالت ترمیمی بعد مجدد را به سوی جرم روی می آورد یا خیر، اگر به سوی جرم روی نیارود و عدالت ترمیمی به خوبی رابطه مختل شده بین بزه دیده و بزهکار را اصلاح کند، می توان گفت عوارض عدالت کیفری منمنتفی یا کم می شود.

 

پ: هدف از انجام این تحقیق:

 

هدف از انجام این تحقیق ارائه راهکارهایی جهت این که مراجعه افراد به دادگستری کم شود و بتوان از طریق میانجی گری، خسارات بزه دیده را جبران کرد و به جای این که بزهکار را مجرم نشان دهیم و آمار بزهکاران افزایش یابد باید فرد بزهکار را به جامعه و مسیر اصلی زندگی برگردانیم.

 

ت: روش تحقیق:

 

روش تحقیق به صورت کتابخانه ای می باشد چرا که موارد عدالت ترمیمی بیشتر تئوری می باشد و بهترین شیوه برای تحقیق کتابخانه ای می باشد.

 

د: انگیزه انتخاب موضوع:

 

انگیزه انتخاب موضوع را می توان در قسمت بیان کرد اول این که بنده به موضوعات جرم شناسی علاقه فراوان دارم و عدالت ترمیمی نوعی بحث در باب جرم شناسی می باشد و ثانیاً بنده از آنجایی که که شغل قضایی دارم مناسب دیده ام که در ارتقای حرفه خودم تحقیقی را انجام دهم.

 

ذ: توجیه پلان:

 

تحقیق مورد نظر از سه بخش تشکیل شده است، از آنجایی که عدالت ترمیمی در راستای بازتوانی بزهکار به جامعه فعالیت می کند و مرتبط با حفظ حقوق افراد می باشد در بخش اول این تحقیق به کرامت انسانی در حقوق ایران و اسناد بین المللی و دادرسی عادلانه پرداخته ام و در بخش دوم به تعریف عدالت ترمیمی و آثار و روش های آن و در بخش سوم به رابطه عدالت ترمیمی و امنیت قضایی و نقش سلبی و ایجاب عدالت ترمیمی در امنیت قضایی پرداخته ام.

 

فهرست :

 

چکیده ۱

 

مقدمه. ۲

 

بخش اول: کرامت انسانی، دادرسی و قضاوت عادلانه. ۵

 

فصل اول: کرامت انسانی در حقوق ایران و اسناد بین المللی.. ۶

 

مبحث اول: کرامت انسانی در حقوق ایران. ۶

 

گفتار اول: کرامت انسانی در حقوق کیفری شکلی ایران. ۶

 

گفتار دوم: کرامت انسانی در حقوق کیفری ماهوی ایران. ۱۰

 

مبحث دوم: کرامت انسانی در اسناد بین المللی.. ۱۳

 

گفتار اول: کرامت انسانی در حقوق شکلی بین المللی.. ۱۳

 

گفتار دوم: کرامت انسانی در حقوق ماهوی بین المللی.. ۱۵

 

فصل دوم :دادرسی و قضاوت عادلانه. ۱۹

 

مبحث اول: دادرسی عادلانه. ۱۹

 

 

گفتار اول: تعریف دادرسی عادلانه : ۱۹

 

گفتار دوم: پیشینه دادرسی عادلانه: ۲۲

 

مبحث دوم: ضوابط و معیارهای دادرسی عادلانه. ۲۵

 

گفتار اول: وجود دادگاه های صالح، مستقل و بی طرف.. ۲۵

 

گفتار دوم: تساوی افراد در برابر قانون و دادگاه ۲۶

 

گفتار سوم: علنی بودن دادرسی.. ۲۷

 

گفتار چهارم: رسیدگی در یک مدت معقول. ۲۸

 

مبحث سوم: دادرسی عادلانه در دادگاه های بین المللی.. ۳۰

 

گفتار اول: محاکمه عادلانه در شرایط اضطراری: امکان یا عدم امکان تعلیق.. ۳۰

 

گفتار دوم: تعلیق پذیری محاکمه عادلانه در اسناد و نهادهای حقوق بشر. ۳۱

 

گفتار سوم: تعلیق پذیری دادرسی عادلانه در حقوق بشر دوستانه. ۳۳

 

مبحث چهارم: قضاوت عادلانه و تضمینات رعایت بی طرفی توسط قاضی.. ۳۶

 

گفتار اول: تعریف قضاوت عادلانه: ۳۶

 

گفتار دوم: بی طرفی در قاضی.. ۴۱

 

گفتار سوم: مقتضیات بی طرفی قاضی.. ۴۲

 

گفتار چهارم: تضمینات رعایت بی طرفی توسط قاضی.. ۴۵

 

بخش دوم: پیدایش عدالت ترمیمی، آثار و جهات تشابه و تفاوت آن با عدالت کیفری.. ۴۹

 

فصل اول: مکتب عدالت ترمیمی.. ۵۰

 

مبحث اول: تعریف عدالت ترمیمی.. ۵۰

 

مبحث دوم: علت ظهور عدالت ترمیمی.. ۵۵

 

مبحث سوم: اصول کلی و اساسی عدالت ترمیمی.. ۵۸

 

مبحث چهارم: علل روگردانی از عدالت کیفری کلاسیک… ۶۰

 

مبحث پنجم: رابطه عدالت ترمیمی با نیازها و نقش ها ۶۳

 

مبحث ششم: روش های اجرای عدالت ترمیمی.. ۷۱

 

گفتار اول: میانجی گری.. ۷۱

 

گفتار دوم: نشست.. ۷۴

 

گفتار سوم: حلقه ها یا محافل.. ۷۸

 

گفتار چهارم: هیئتهای ترمیمی جامعه محلی.. ۸۰

 

فصل دوم: آثار، جهات تشابه و تفاوت عدالت کیفری و ترمیمی.. ۸۲

 

مبحث اول: مقایسه عدالت کیفری و عدالت ترمیمی.. ۸۲

 

گفتار اول: جهات تشابه عدالت کیفری و عدالت ترمیمی.. ۸۲

 

۱- پیشگیری از وقوع جرم. ۸۲

 

۲-جبارن خسارات وارده به افراد (بزه دیده) ۸۶

 

گفتار دوم: جهات تفاوت عدالت کیفری و ترمیمی.. ۸۷

 

۱-تفاوت در هدف: ۸۷

 

۲-تفاوت در حوزه پوشش جرائم: ۹۲

 

۳-تفاوت در فردی بودن و اجتماعی بودن تأثیر عملکرد. ۹۳

 

مبحث دوم: آثار عدالت کیفری.. ۹۵

 

گفتار اول: جری شدن بزهکار ۹۵

 

گفتار دوم: آسیب به حیثیت اجتماعی بزهکار ۹۶

 

گفتار سوم: سرافکندگی و شرمساری برای خانواده بزهکار ۹۷

 

گفتار چهارم: بالا رفتن سرانه زندانیان. ۹۸

 

مبحث سوم: آثار عدالت ترمیمی.. ۱۰۰

 

گفتار اول: امید بزهکار به زندگی و بازگشت به جامعه. ۱۰۰

 

گفتار دوم: اعاده وضع بزه دیده به حالت سابق.. ۱۰۰

 

مبحث چهارم: عدالت ترمیمی در لایحه جدید آیین دادرسی کیفری.. ۱۰۲

 

مبحث پنجم: بسترهای قانونی اجرای عدالت ترمیمی.. ۱۰۵

 

مبحث ششم: عدالت ترمیمی در برخی از کشورها ۱۰۶

 

گفتار اول: عدالت ترمیمی در کانادا ۱۰۶

 

گفتار دوم: عدالت ترمیمی در نیوزیلند. ۱۰۹

 

گفتار سوم: عدالت ترمیمی در استرالیا ۱۱۲

 

گفتار چهارم: عدالت ترمیمی در ایالات متحده آمریکا ۱۱۳

 

گفتار پنجم: عدالت ترمیمی در ایران. ۱۱۵

 

بخش سوم: رابطه عدالت ترمیمی و امنیت قضائی.. ۱۳۳

 

فصل اول: تعریف امنیت و رابطه آن با حکومت، عدالت و دادرسی عادلانه. ۱۳۴

 

مبحث اول: تعریف امنیت.. ۱۳۴

 

مبحث دوم: حکومت و امنیت.. ۱۳۵

 

مبحث سوم: عدالت و امنیت.. ۱۳۹

 

مبحث چهارم: امنیت قضایی و دادرسی کیفری عادلانه. ۱۴۱

 

فصل دوم: امنیت قضایی و ارکان آن. ۱۴۶

 

مبحث اول: عناصر امنیت قضایی.. ۱۴۶

 

گفتار اول: استقلال قضایی.. ۱۴۶

 

گفتار دوم: بی طرفی قضایی.. ۱۴۷

 

گفتار سوم: رعایت کرامت انسانی در دادرسی.. ۱۴۸

 

گفتار چهارم: تأمین حقوق جامعه. ۱۴۹

 

گفتار پنجم: حفظ حقوق متهم. ۱۵۱

 

گفتار ششم: تأمین حقوق بزه دیده ۱۵۲

 

مبحث دوم: ارکان امنیت قضائی.. ۱۵۵

 

گفتار اول: امید به دستگاه عدالت در موارد نقض امنیت.. ۱۵۵

 

گفتار دوم: دسترسی آسان به دستگاه عدالت.. ۱۵۷

 

گفتار سوم: ایفای نقش مؤثر، پلیس و نهاد تعقیب (دادستان) ۱۵۷

 

مبحث سوم: نقش سلبی عدالت ترمیمی در امنیت قضائی.. ۱۶۵

 

مبحث چهارم: نقش ایجابی عدالت ترمیمی در امنیت قضائی.. ۱۶۷

 

نتیجه گیری.. ۱۶۹

 

پیشنهادات.. ۱۷۱

 

منابع و مآخذ. ۱۷۳

• است. زمانی که بزهکار تلاش می کند صدمه و ضرر و زیان ایجاد شده را جبران کند، حتی اگر بخشی از آن جبران شود، در واقع در راهی قدم گذاشته است که می خواهد بگوید «من مسئولیت عمل ارتکابی خود را می پذیرم و شما قابل سرزنش نیستید.»

 

در واقع جبران صدمه و زیان، نشانه یا علامت نیاز اساسی دیگر، یعنی نیاز به استیفای حقوق است. در حالی که بحث از استیفای حقوق خارج از موضوع این نوشتار است من معتقدم که برای همه ما وقتی که در معرض بی عدالتی قرار می گیریم، این نیاز، نیازی اساسی است. جبران ضرر و زیان تنها یکی از راه های تأمین درجاتی از این نیاز است. عذرخواهی و درخواست بخشش (توسط بزهکار) نیز تا حدودی تأمین کننده آن است تا اعلام کند که عمل ارتکابی اشتباه بوده است.

 

نظریه (و رویه) های اجرای عدالت ترمیمی ناشی از تلاش و کوششی است که این نیازهای بزه دیدگان را جدی گرفته و به آنها شکل بخشیده است. دومین موضوع مهم مورد توجه در عدالت ترمیمی، پاسخگویی و مسئولیت پذیری بزهکار است.

 

نظام عدالت کیفری نیز با پاسخگو نمودن بزهکار توجه می کند، اما این ابزاری است برای اینکه اطمینان حاصل نماید بزهکار مجازاتی را که مستحق آن است دریافت می کند. در فرایند عدالت کیفری تلاش اندکی به عمل می آید تا بزهکار را به فهم نتایج عمل ارتکابی به ویژه نسبت به بزه دیده، تشویق کند. در مقابل، ویژگی مخاصمه آمیز این نظام مستلزم آن است که بزهکار در جستجوی (منافع) خویش باشد. (در این نظام) بزهکاران به قبول مسئولیت خود تشویق نمی شوند و اصولاً فرصت اندکی برای انجام مسئولیت های خویش دارند.

 

راهبرد (استراتژی) بی طرفی خنثی- تیپ کلیشه ای و استدلالی که بزهکاران اغلب برای فاصله گرفتن از کسانی که به آنها صدمه و زیان وارد کرده اند هرگز (در نظام عدالت کیفری) مورد چالش قرار نمی گیرد. بدبختانه، پس از آن، احساس بیگانگی بزهکار از اجتماع در فرایند عدالت کیفری تجربه

 زندان، سخت تر و شدیدتر می شود. به دلیل مختلف فرایند کیفری به این گرایش دارد که مسئولیت پذیری و همدردی بخشی از بزهکاران را تشویق نکند.

 

عدالت ترمیمی، آگاهی از محدودیت ها و تأثیرات جانبی منفی مجازات را افزایش داده است. لیکن فراتر از آن، در اینجا استدلال می شود که اعمال مجازات یا تحمل آن مسئولیت پذیر و پاسخگویی واقعی نیست. مسئولیت پذیری و پاسخگویی مستلزم در روشدن آنچه که فرد انجام داده است، می باشد. این امر بدان معناست که بزهکاران باید تشویق شوند تا تأثیر رفتار خویش- صدمه و زیانی را که ایجاد کرده اند- بر دیگران درک کنند و نیز ترغیب شوند جهت اصلاح امور تا آنجا که امکان پذیر است گامهایی را بردارند. قابل استدلال است که این گونه پاسخگویی برای بزه دیدگان، جامعه و بزهکاران بهتر است.

 

بزهکاران فراتر از داشتن مسئولیت نسبت به بزه دیدگان و اجتماع نیازهای دیگری نیز دارند. از دیدگاه عدالت ترمیمی اگر ما از آنها انتظار داریم که مسئولیت های خویش را بپذیرند، رفتار خود را تغییر دهند و عضوی مفید و مولد در اجتماع باشند، نیازهای آنها نیز باید مورد توجه قرار گیرد. این موضوع فراتر از حوصله این کتاب کوچک است، برخی از این نیازها عبارتند از:

 

• پاسخگویی و مسئولیت پذیری که:

 

• ناظر به نتایج زیانبار عمل ارتکابی است،

 

• مشوق همدردی و قبول مسئولیت است،

 

• دگرگون کننده (کیفیت) شرمساری است.[۱]

 

• تشویق تجربه دگرگون شدن شخصی، شامل:

 

• بهبود صدمات و زیانهایی که ناشی از رفتار مجرمانه است،

 

• فرصت هایی برای درمان اعتیادها و یا مشکلات،

 

• افزایش و ارتقای ظرفیت ها و صلاحیت ها و توانایی های شخصی،

 

• تشویق و حمایت جهت ادغام و پذیرش در اجتماع.

 

• برای برخی، حداقل محدودیت موقت.

 

اعضای جامعه محلی در نتیجه وقوع جرم نیازهایی پیدا می کنند که در راستای آن باید نقش هایی را ایفا نمایند. طرفداران عدالت ترمیمی معتقدند که وقتی دولت به نام ما جرم را از آن خود کرد، احساس ما به عنوان یک جامعه (محلی) را نادیده گرفت. جوامع محلی به واسطه وقوع جرم تحت تأثیر قرار می گیرند و نسبت به بسیاری از موضوعات (جرائم) باید به عنوان بزه دیده، ثانویه، صاحب نفع و سهم تلقی شوند. اعضای جامعه محلی توانایی ایفای نقش های مهمی را