فهرست مطالب

عنوان                                                                                                                                                                                                                 صفحه

مقدمه………………………………….. 1

الف :طرح موضوع ……………….. 1

ب :سؤالات تحقیق………………… 1

ج :فرضیه های تحقیق……………. 1

د: اهمیت وضرورت انجام تحقیق 3

ه: روش تحقیق……………………… 3

فصل اول : تعریف وبررسی مفاهیم اساسی تحقیق…………… 4

1-1 مفهوم حقوق بین الملل اقتصادی………………………………. 6

1-1-2 تعریف حقوق بین الملل اقتصادی………………………………. 6

1-1-3 ویژگی هاواصول غالب حقوق بین الملل اقتصادی……….. 9

1-1-4 تابعان حقوق بین الملل اقتصادی…………………………….. 10

1-1-5 عاملان حقوق بین الملل اقتصادی…………………………….. 12

1-2 مفهوم شرکت های چندملیتی ………………………………………… 13

1-2-1 تعریف شرکت های چندملیتی…………………………… 14

1-2-2 شرایط تشکیل وساختار شرکت های چندملیتی …………. 16

1-2-3 نحوه فعالیت و ویژگی اصلی شرکت های چندملیتی…. 18

1-2-4 تاریخچه فعالیت وبررسی سیرتحول شرکت های چندملیتی………………………………………… 18

1-2-5 هدف ازتشکیل ودلایل ظهور وگسترش شرکت های چندملیتی…………………………… 21

1-2-6 خصوصیت اصلی ،اساسی ووضعیت حقوقی شرکت های چندملیتی ………………………….. 23

1-2-7 استاندارد های رفتاری شرکت های چندملیتی …………. 26

1-2-8 اسناد مربوط به  فعالیت شرکت های چندملیتی  ……….. 27

1-2-9 اهمیت اقتصادی واتهامات وارده به شرکت های چندملیتی 28

1-2-10 فرصت هاو تهدیدات شرکت های چندملیتی………….. 29

1-2-10-1 فرصت های ناشی از حضورشرکت های چندملیتی… 30

1-2-10-2 تهدیدها وآسیب های ناشی از حضورشرکت های چندملیتی…………………………… 32

1-2-11 سازمان ملل متحد و شرکت های چندملیتی………….. 34

1-2-12 اصول حاکم بر شرکت های چندملیتی…………………….. 35

1-2-13 سیستم های کنترلی وتضمین های لازم برای فعالیت شرکت های چندملیتی  ……….. 36

1-2-14 دیدگاه های نظری ورویکرد دکترین…………….. 37

فصل دوم : تأثیرات متقابل شرکت های چندملیتی و حقوق بین الملل اقتصادی……………. 43

2-1 رشد وتوسعه تدریجی شرکت های چندملیتی…………………….. 45

2-2 تأثیرشرکت های چندملیتی در دو حوزه حقوق بین الملل اقتصادی ……………………………. 46

2-2-1ــ نظم حقوقی سازمان جهانی تجارت …………………… 46

الف – مشارکت درفرایندشکل گیری وایجاد سازمان …………… 47

ب –  مشارکت در فرایندتصمیم گیری وقانونگذاری سازمان ….. 47

ج –  مشارکت درنظام حل وفصل اختلافات سازمان ……………….. 48

2-2-2ــ نظام بین الملل حمایت از سرمایه گذاری خارجی …….. 49

2-3 تأثیر مثبت ومنفی شرکت های چندملیتی برکشور های میزبان ………………………………. 50

2-4 دولت ها وپذیرش شرکت های چند ملیتی…………………… 52

2-5 تأثیر شرکت های چندملیتی برقدرت اقتصادی جهان وسیطره حاکمیت …………………………… 53

2-6 ارزیابی اثرات اقتصادی واجتماعی شرکت های چندملیتی……………………. 55

2-7 نقش وتأثیر بازیگران بین المللی درتحول قواعد حاکم برحوزه سرمایه گداری خارجی 56

فصل سوم : جایگاه ومسئولیت شرکت های چندملیتی در حقوق بین الملل اقتصادی……………. 59

3-1 جایگاه شرکت های چندملیتی در چشم اندازاقتصادی آینده جهان  …………………….. ..61

3-2 ضرورت ومبانی وضع قواعدجامع وجهانشمول در حوزه سرمایه گذاری خارجی…. ………61

3-2-1 تحلیل کاربرد قوانین ملی کشورهای مادر ومیزبان………… 64

3-3 رابطه بین شرکت های چندملیتی و حقوق بشر و وظیفه این شرکتها در رعایت آن …….. 66

3-3-1 مواردنقض حقوق بشر توسط شرکت های چندملیتی .. 68

3-3-2 سازکارهای حقوقی وبین المللی مقابله بانقض حقوق بشر ………………………………………… 69

3-4 مفهوم مسئولیت وزمینه های ایجاد مسئولیت…………. 70

3-4-1 مسئولیت بین المللی وشیوه های اعمال مسئولیت در قبال نقض مقررات حقوق بین الملل……………………………… 71

3-4-2 بررسی تسری وگسترش مسئولیت ها وتعهدات حقوق بشری به شرکت‌های چند ملیتی . 73

3-4-3 شرکت های چندملیتی و مسئولیت اجتماعی……………….. 78

3-4-4 مصادیق برجسته مسئولیت اجتماعی شرکت های چندملیتی  ………………………………………… 80

3-4-4-1- مسئولیت شرکت های چندملیتی در مسائل حقوق بشری………………………………………… 80

3-4-4-2- مسئولیت شرکت های چندملیتی در مسائل زیست محیطی………………………………. 81

3-5 بررسی مسئولیت کیفری ومدنی شرکت های چندملیتی  82

3-6 قواعد موجود وضمانت اجراها  ……………………………… 84

3-7 راهکارهای حقوقی برای تحقق عملکردمثبت شرکت های چندملیتی ………………………….. 85

نتیجه گیری وپیشنهادات……….. 87

فهرست منابع……………………… 92

مقدمه

الف : طرح موضوع

یکی از مهمترین ویژگی اقتصاد بین‌الملل در دوران پس از جنگ جهانی دوم، گسترش و توسعه فعالیتهای شرکتهای چند ملیتی می‌باشد. این روند رشد، تاکنون ادامه داشته و تأثیرات شگرفی برروی اقتصاد بین‌الملل گذاشته به طوری که درآمدبرخی از این شرکت‌ها از درآمد یاتولیدناخالص کشورمان نیز بیشتر است لذا نه تنها کشور‌های توسعه یافته جهان‌، بلکه کشور‌های در حال توسعه وجهان سوم نیزعلیرغم اتهامات فراوانی که علیه این شرکتهاوجود دارد درصدد جذب سرمایه‌ها وسرمایه گذاری‌های این شرکت‌ها هستند.

این شرکت هابه عنوان بازیگران عمده پهنه اقتصاد جهانی در کم کردن نقش دولتهاسهم عمده‌ای داشته وبه عنوان بخشی ازواقعیت کنونی جهان معاصرتثبیت شده‌اند وبه لحاظ توسعه فراوانی که  داشته اندوضعیت حقوق بشر،حقوق کارومحیط زیست رادستخوش تغییر کرده ودر رعایت قواعدبین‌الملل حقوق بشرکه در اسناد بین‌المللی ومنطقه‌ای وفهرست‌های حقوق بشر متجلی شده‌اند دارای مسئولیت حقوقی بین‌المللی هستند. در این تحقیق سعی شده تأثیرو نقشی که این شرکتها درتوسعه و تحول حقوق بین‌الملل اقتصادی داشته ارزیابی و تبیین شود. بعبارت دیگر ارزیابی وتبیین نقش شرکت‌های مذکور در توسعه وتحول حقوق بین‌الملل اقتصادی و شناخت چگونگی شکل گیری واثرگذاری آنها براقتصاد بین‌الملل هدف مشخص این تحقیق بوده است چراکه امروزه شرکت‌های چند ملیتی از تأثیرگذاری فراوان برهمه شئون زندگی انسان برخوردار شده‌اند وگسترش وتوسعه فعالیت‌های این شرکتها‌، تأثیرات شگرفی بر روی اقتصاد بین‌الملل گذاشته وبه عنوان بخشی از واقعیت کنونی جهان معاصر تثبیت شده اند.

ب:سؤالات تحقیق

در این تحقیق سعی بر این بوده به سؤالات وابهاماتی که در خصوص موضوع تحقیق وجود داشته ازجمله اینکه این شرکت‌ها چه نقشی در توسعه و تحول حقوق بین‌الملل اقتصادی می‌توانند داشته باشند و مسئولیت اینها در حوزه حقوق بین‌الملل اقتصادی وتأثیر متقابل این دوحوزه در یکدیگر و همچنین رویکرد دکترین به نقش شرکت‌های چند ملیتی در ترویج حقوق بین‌الملل اقتصادی وسازکارهای حقوقی بین‌المللی مقابله با نقض حقوق بشر ازسوی شرکت‌های چند ملیتی مورد بررسی قرار گرفته و پاسخ داده شود.

 

ج : فرضیه‌های تحقیق

شرکت‌های چند ملیتی با تکیه بر توانمندیهای مالی،تکنولوژیک ومدیریتی‌، با وجود اتهامات فراوانی که علیه این شرکت‌ها مطرح می‌باشد از شاخص‌های مهم توسعه اقتصاد جهان، به خصوص در کشور‌های در حال توسعه بوده وتبلور نوگرایی‌، رفاه‌، بهروزی وصلح جهانی هستندویکی ازمهمترین نقش‌هایی که شرکت‌های چند ملیتی در حقوق بین‌الملل اقتصادی ایفا کرده و میکنند کم رنگ کردن نقش دولتها در اقتصاد کشورهای در حال توسعه به ویژه خصوصی سازی بنگاه های اقتصادی می‌باشد و با تکیه بر قدرت عظیم،شرکت‌های چند ملیتی امروزه حاکمیت دولتها را به مبارزه طلبیده و اقتدار آنها را مورد تهدید قرار داده اند.

 مسئولیت شرکت‌های چند ملیتی در حوزه حقوق بین‌الملل اقتصادی ودر مرحله نوینی از گسترش افقی خود شامل همه افرادبشری شده ونیازمند برقراری ارتباط سازنده بین سازمان ملل ودیگر سازمان‌های بین‌المللی وحقوق بشری برای بهبود عملکردشان بوده ومسئولیت پذیری بیشتر آنها در قبال انسانهاست ومسئولیت این شرکت‌ها از صرف مسئولیت اقتصادی واجتماعی بر مسئولیت زیست محیطی واخلاقی تسری یافته است. بعبارت دیگربا افزایش گستره عمل وعمق نفوذفعالیت این شرکتها،مسئولیت پذیری آنها در قبال نتایج وپیامد‌هایی که در حوزه‌های متنوع زندگی انسان به بار می‌آورند افزایش می‌یابد.

شرکت‌های چند ملیتی یکی از عاملان و بازیگران مهم اقتصاد بین‌الملل و به بیان بهتر از تابعان منفعل حقوق بین‌الملل اقتصادی به شمار می‌روندکه تحول شگرفی در زمینه روابط اقتصادی بین‌المللی بوجود آورده‌اند وتأثیر مثبتی بر روی ورود سرمایه و دانش فنی به کشورهای مختلف می‌گذارند ومهمتر از همه‌،  همسو با سیاست جهانی شدن‌،  معضلات و تنگناهای دولت را بهبود می‌بخشندو بااین کار،توسعه و تحول حقوق بین‌الملل اقتصادی را منجر می‌شوند.

بسیاری از اقتصاددانان مشهور غربی شرکت‌های چند ملیتی را به خاطر کارایی‌، تکنولوژی و ثمربخشی و مدیریتشان ستوده‌اند و آنها را مهمترین ابزار رفاه جهانی قلمداد کرده و این شرکت‌ها را نیرویی برای توزیع ثروت و منابع درسطح جهان ورسیدن به صلح و توسعه جهانی ارزیابی نموده‌اند ولی برخلاف این نظریه‌ها، برخی از اقتصاددانان معتقدند این شرکت‌ها وسیله‌ای برای به زیر کشیدن کشورهای درحال توسعه و عامل وابستگی تکنولوژیک وموجب اختلال در  برنامه‌های توسعه هستند.

با عنایت به اینکه این شرکت‌ها وضعیت حقوق بشر را درجوامع انسانی دستخوش تغییر کرده اند،لازم است از سوی دولت‌های میزبان وموطن شرکت‌های چند ملیتی وسازمان های بین‌المللی شیوه‌هایی برای اعمال مسئولیت به این شرکت‌ها در قبال نقض حقوق بشر به کار گرفته شود که عبارتند از: الف ـ ارجاع دعاوی به دیوانهای بین‌المللی حقوق بشری برعلیه این شرکت‌ها ب ـ صدور اعلامیه‌هایی از سوی سازمان  بین‌المللی کار مربوط به اصول شرکت‌های چند ملیتی وسیاست اجتماعی ج ـ رهنمودهای سازمان همکاری وتوسعه اقتصادی برای شرکت‌های چند ملیتی د ـ قواعد وضوابط رفتاری سازمان ملل متحددر مورد مسئولیت‌های شرکت‌های چند ملیتی ودیگر شرکت‌های بین‌المللی با توجه به حقوق بشر.

 

د : اهمیت وضرورت انجام تحقیق

دلیل انتخاب این موضوع از سوی نگارنده این بوده که جایگاه شرکت‌های چند ملیتی در توسعه واشاعه حقوق بین‌الملل اقتصادی مورد بررسی قرار گیرد چرا که این شرکتها به عنوان بخش مهمی از اقتصاد جهان‌، در توسعه رفاه و صلح جهانی و همچنین در توزیع ثروت و منابع در سطح جهان‌، از اهمیت فراوانی برخوردارند.این مهم با دانستن اینکه، شرکتهای چند ملیتی بیش از 30% تولید ناخالص را در اختیار دارند قوت بیشتری می‌گیرد. به لحاظ تأثیری که در شاخه‌های دیگر حقوق مثل حقوق بشر،حقوق محیط زیست داشته‌، لازم دیده شدبررسی مفصلی در این زمینه صورت گیرد.

 ه : روش تحقیق

روش تحقیق‌، بررسی توصیفی وتحلیلی وابزار جمع آوری اطلاعات‌، کتابخانه‌ای واسنادی بوده است در این تحقیق از منابع ومآخذ معتبری بهره برده شده است.  

در سه فصلی که برای این پایان نامه اختصاص داده شده‌، سعی بر این بوده در فصل اول با تدقیق در مفهوم شرکت‌های چند ملیتی و حقوق بین‌الملل اقتصادی‌، به بیان مفاهیم وکلیات اساسی پرداخته شود ودر فصل دوم تأثیرات متقابل این دو حوزه مورد بررسی قرار گرفته ودرفصل سوم نیز‌، جایگاه ومسئولیت شرکت‌های چندملیتی در حقوق بین‌الملل اقتصادی موردتجزیه وتحلیل قرار داده شده است. در انتهای پایان نامه نیز نتیجه گیری آمده است واین بخش در واقع ادامه طبیعی مباحث فصل سوم می‌باشد.

 

فصل اول

تعریف وبررسی مفاهیم اساسی تحقیق

 

در فصل اول به بررسی مفاهیم حقوق بین‌الملل اقتصادی وشرکت‌های چندملیتی که از واژگان کلیدی تحقیق حاضر هستند می‌پردازیم .همانگونه که می‌دانیدمسأله شرکت‌های چندملیتی بحث جدیدی در حقوق بین‌الملل اقتصادی نیست بنابراین پس از تعریف مختصری از آن وبیان تاریخچه تأسیس ودلایل ظهور وگسترش شرکت‌های چند ملیتی به بررسی وکنکاش سایر موارد ازجمله بررسی خصوصیت اصلی واساسی وشخصیت حقوقی،استاندارد‌های رفتاری واسناد مربوط به فعالیت‌، اهمیت اقتصادی واتهامات وارده به این شرکت ها،اصول حاکم‌، ارتباط این شرکت‌ها با سازمان ملل متحد‌، سیستم‌های کنترلی و تضمین‌های لازم برای فعالیت اینها وهمچنین دیدگاه های نظری ورویکرد دکترین به

اهمیت و ضرورت تحقیق.. 11

اهداف تحقیق.. 15

سؤالات تحقیق.. 16

فرضیه‏های تحقیق.. 17

تعریف مفاهیم و اصطلاحات تحقیق.. 18

روش تحقیق.. 20

فصل دوم: چهارچوب نظری تحقیق  تعریف متغیرها و مفاهیم اصلی پژوهش

مبحث اول: تعریف لغوی و مفهومی مسجد. 22

مبحث دوم: کارکردهای مسجد. 25

گفتار اول: یک مسجد هزار استفاده 25

گفتار دوم: مسجد و کارکرد رسانه‌ای.. 27

گفتار سوم: مسجد و جنبه‌های کنترل اجتماعی.. 28

گفتار چهارم: مسجد و کاهش جرم. 29

مبحث سوم: کارکرد اجتماعی مساجد. 32

 

گفتار اول: مساجد و تعاون اجتماعی.. 40

گفتار دوم: مسجد و عدالت اجتماعی.. 40

گفتار سوم: نقش امنیتی مساجد. 41

گفتار چهارم: بعد اجتماعی، سیاسی و تربیتی مسجد. 42

بند اول: آثار اجتماعی مسجد. 45

بند دوم: آثار سیاسی مسجد. 45

بند سوم: آثار تربیتی مسجد. 48

گفتار پنجم: رمز جذب مردم از جامعه به مسجد. 49

بند اول: امام جماعت… 51

بند دوم: عملکرد و نقش امام جماعت… 52

مبحث چهارم: کارکردهای تربیتی مسجد. 53

گفتار اول: تقویت هویت دینی.. 56

گفتار دوم: کارکردهای تبلیغی.. 56

مبحث پنجم: کارکرد قضایی مسجد. 57

مبحث ششم: تعریف لغوی و مفهومی سلامت اجتماعی.. 57

گفتار اول: سلامت اجتماعی در آموزه‌های دینی.. 58

بند اول: آموزه‌های دینی.. 59

بند دوم: تأکید بر تربیت دینی در سخنان حضرت امام خمینی (ره) 60

گفتار دوم: جایگاه سلامت اجتماعی در راهبرد نظام اسلامی.. 60

بند اول: نقش معنوی.. 61

بند دوم: نقش اخلاقی.. 62

بند سوم: نقش تربیتی.. 62

بند چهارم: نقش نظارتی.. 63

گفتار سوم: شیوه‌های ارتقای سلامت اجتماعی (مبتنی بر آموزه‌های دینی) 64

بند اول: نهادینه کردن فرهنگ دینی.. 64

بند دوم: نهادینه نمودن فرهنگ امر به معروف و نهی از منکر. 64

بند سوم: ارتقای فرهنگی دینی.. 64

بند چهارم: تربیت و آموزش دینی.. 65

بند پنجم: نظارت و کنترل. 65

بند ششم: خودسازی.. 65

بند هفتم: امر به معروف و نهی از منکر. 66

بند هشتم: صداقت و راستگویی.. 67

بند نهم: خود کنترلی.. 67

گفتار سوم: نقش خانواده در سلامت جامعه. 69

بند اول: رابطه خانواده با مسجد. 69

بند دوم: آفت‌ها و آسیب‌های ارتباط خانواده با مسجدها 69

بند سوم: آسیب زدایی ارتباط خانواده با مسجدها 70

گفتار چهارم: اهمیت اجتماع در مسجد. 71

فصل سوم: نقش مساجد در پیشگیری از جرم و اجرای عدالت ترمیمی

مبحث اول: مفهوم لغوی واژه جرم. 73

مبحث دوم: پیشگیری از جرم. 73

گفتار اول: پیشگیری از جرم و سلامت اجتماعی.. 74

گفتار دوم: اهمیت پیشگیری در آموزه‌های دینی.. 75

گفتار سوم: آثار عوامل محیطی در پیشگیری از جرم. 82

گفتار چهارم: پیشگیری وضعی از نگاه آموزه های اسلام. 85

گفتار پنجم: مفهوم حسبه در سیاست جنایی اسلام. 86

گفتار ششم: راهکارهای پیشگیری از وقوع جرم در اسلام. 86

مبحث سوم: قضازدایی.. 87

گفتار اول: مفهوم قضازدایی.. 87

گفتار دوم: کارکرد قضازدایی.. 88

گفتار سوم: قضازدایی از منظر قانون اساسی.. 89

گفتار چهارم: ضرورت رعایت اصول قضازدایی.. 91

گفتار پنجم: قضازدایی و نقش آن در صلح و سازش… 92

گفتار ششم: پیشگیری از جرم و عدالت ترمیمی و تأثیر مساجد بر آنها 93

گفتار هفتم: انتفای دادگستری به عنوان مرجع عام تظلمات… 94

بند اول: در نشست‌های ترمیمی، چرا برنامه‌های پیشگیری از جرم، اغلب شکست می‌خورند؟. 95

بند دوم: دامنه مداخله نظام کیفری و علت لزوم تمرکز روی مساجد در راستای قضازدایی.. 95

بند سوم: بررسی قضازدایی در شیوه‌های حل اختلاف از طریق مراجع غیرقضایی.. 96

مبحث چهارم: کیفرزدایی.. 97

گفتار اول: مفاهیم. 97

گفتار دوم: اشکال کیفرزدایی.. 98

گفتار سوم: مساجد و ارتباط آن با کیفرزدایی.. 98

گفتار چهارم: صورت سازی مجدد مداخله نظام کیفری.. 99

گفتار پنجم: عدم استفاده از ضمانت اجراهای خاص نظام کیفری.. 99

گفتار ششم: روش های حذف منابع مداخله نظام کیفری.. 99

گفتار هفتم: جرم زدایی و دلایل ضرورت گسترش آن. 99

گفتار هشتم: اقسام و اشکال جرم زدایی عملی.. 100

گفتار نهم: تعریف مصالحه و اثربخشی مساجد. 101

مبحث پنجم: مساجد و ارتباط آن با حقوق شهروندی.. 101

گفتار اول: دسترسی شهروندان به محاکم دادگستری، تجلی گاه حفظ حقوق شهروندی.. 102

گفتار دوم: نقش مساجد و ائمه جماعات و رعایت حقوق دفاعی متهمان. 102

گفتار سوم: تزلزل در اجرای مجازات و لزوم استفاده از ظرفیت‌های مساجد و ائمه جماعات… 103

مبحث ششم: بزه دیده و عدالت کیفری.. 105

گفتار اول: بزه‌دیده و قضازدایی.. 105

گفتار دوم: حدود اختیارات بزه دیده در قضازدایی در خصوص جرایم حق الناس در اسلام. 105

بند اول: اهمیت صلح و سازش در منابع اسلامی.. 107

بند دوم: دلایل لزوم غیرقضایی ساختن و استفاده از مساجد و ائمه جماعات… 107

گفتار سوم: نقش بزه دیده در به جریان انداختن فرایند کیفری در مساجد. 108

گفتار چهارم: نقش بزه دیده در فرایند رسیدگی و صدور حکم توسط مساجد. 108

مبحث هفتم: تاریخچه عدالت ترمیمی و تعریف آن. 110

گفتار اول: پیوند دادن پیشگیری از جرم به عدالت ترمیمی.. 112

گفتار دوم: ناکافی بودن کثرت رایزنیها در نشست‌های عدالت ترمیمی.. 114

گفتار سوم: بهترین روش های پیشگیری از جرم در نشست‌های ترمیمی.. 114

گفتار چهارم: اختلاط مرزهای نظام کیفری با نهادهای جامعوی.. 115

گفتار پنجم: استقبال عمومی از سازش در ازمنه و امکنه مختلف… 115

گفتار ششم: بررسی اجمالی نقش شورای حل اختلاف در ایجاد صلح و سازش… 116

گفتار هفتم: مساجد و رابطه آن با بزه پوشی اسلامی.. 116

نتیجه گیری.. 118

راهکارها و پیشنهادات… 122

منابع. 124

 

چکیده

شناخت پدیده‌های اجتماعی از جمله جرم مستلزم نگرشی همه جانبه در زمینه عوامل تأثیرگذار و عوامل کنترل کننده آن می‌باشد. یکی از عواملی که می‌تواند در پیشگیری از جرم سهم بسزایی ایفا نماید مذهب و توجه به نشانگرهای آن از جمله مسجد است که به عنوان یک نهاد عبادی مهم علاوه بر ارتقای خود کنترلی و یکپارچگی شخصیت افراد جامعه موجب سلامت روانی افراد جامعه و به تبع آن کاهش جرم‌های اجتماعی می‌گردد. تاریخ بشر و اسناد و مدارک تاریخی مملو و گویای پیدایش پدیده مجرمانه از بدو خلقت بشر در جهان هستی می‌باشد. پدیده‌های مجرمانه قدمتی به اندازه تاریخ بشر دارند. دولت‌ها و حکومت‌ها همواره به منظور مهار و کاهش ارتکاب جرم و تخلف در جوامع خود با وضع قوانین مقتضی بر حسب زمان و مکان خود و به کارگیری نیروهای قهریه و بازدارنده و صرف هزینه‌های گزاف تلاش‌های بسیاری نموده‌اند. کاهش و یا مهار جرایم و تخلفات در جامعه باعث ارتقاء امنیت و سلامت اجتماعی در جوامع می‌شود. اقدامات بازدارنده تنها راه حل اصلی کنترل جرایم و تخلفات در جوامع نمی‌باشد، بلکه اقدامات پیشگیرانه به عنوان مؤثرترین و کم هزینه‌ترین روش های ارتقای سلامت اجتماعی دارای اثربخشی خاص می‌باشند. مساجد از بدو پدید آمدنشان در صدر اسلام جایگاه و نقش ویژه‌ای در مقوله سلامت اجتماعی در جامعه دارا بوده‌اند. توجه دین اسلام به روزه داری، انفاق، امر به معروف، نهی از منکر، پرهیزگاری، نظارت و کنترل و … از جمله مصادیق تأکید شرع مقدس به سلامت اجتماعی در جامعه می‌باشد. در امر پیشگیری نقش آموزه‌های دینی مساجد به عنوان یکی از مراکز توجه و راهبردهای مهم در امر کاهش و مهار جرایم و تخلفات آحاد مردم جامعه می‌بایستی مورد توجه جدی قرار گیرد. اعتقادات مذهبی در آحاد جامعه علاوه بر بازدارندگی آنان از ارتکاب جرایم و تخلفات به عنوان عاملی مهم در تحقق امر سلامت اجتماعی نقش اساسی دارند.

 

کلید واژه‌ها: مسجد، سلامت اجتماعی، پیشگیری اجتماعی، قضازدایی، عدالت ترمیمی، کیفرزدایی

 

 

 

 

پیشگفتار

مسجد همواره مهمترین پایگاه، ملجأ و سنگر دفاع از حریم دین مبین اسلام و تجلیگاه عبادت، خضوع، خشوع و عشق ورزیدن به آستان خداوندگار عالمیان بوده است. جایگاه بلند و نقش سازنده و مؤثر این پایگاه بزرگ دینی در انتقال آموزه‌های اصیل دینی و ارتقاء و اعتلای تربیت صحیح اسلامی و کارکردهای گسترده آن از اوان رسالت حضرت ختمی مرتبت و در تداوم آن در زمان ائمه اطهار (ع) موجب گردیده است که این مکان معنوی بعنوان مرکز ثقل و کانون فعالیت‌های علمی، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و حتی نظامی به شمار آید. در هندسه فرهنگی نظام مقدس جمهوری اسلامی نیز مساجد نقش محوری داشته‌اند، و ارزش والایی برای اداره امور از این سنگر معنوی در نظر گرفته شده است. در کلام معمار کبیر انقلاب حضرت امام (ره) و در تداوم آن در سخنان مقام معظم رهبری نقش تعیین کننده مسجد در ایجاد همدلی، همکاری اجتماعی، حفظ و حراست از ارزشهای اسلام و انقلاب که از مهمترین سرمایه‌های ارزشمند جامعه است مورد توجه قرار گرفته است.

اما مع الوصف بایستی اذعان نمود به رغم تلاشهای صورت گرفته هنوز با مسجد ایده آل که در آموزه‌های شریعت تعریف شده است فاصله داریم و از سوی دیگر بعنوان یک حقیقت انکار ناپذیر باید تأکید کرد کمرنگ شدن جایگاه مسجد در جامعه اثر ملموسی در افزایش جرم و انحرافات اجتماعی خواهد داشت، و هر جا مسجد و اثرات معنوی آن وجود داشته باشد بزهکاری و جرم کمتر مشهود بوده و هرگاه نقش این پایگاه معنوی کاهش یابد بزهکاری و جرم در جامعه افزایش یافته است، از این رو به این حقیقت رسیدیم که می‌توان و باید از طریق و با محوریت مساجد برای ارتقاء سلامت جامعه گام برداشت.

در روزگار معاصر، بن بست‌های جدیدی پیش روی انسان گشوده شده است. بن بست‌هایی که انتهای آن، دیوارهای سر به فلک کشیده بی هویتی، تنهایی و پوچگرایی است و در افق‌های آن، خورشیدهای یخ زده طلوع می‌کند. تنها چیزی که انسان را از این بحران نجات می‌دهد روی آوردن به خویشتن گمشده خویش است، معرفت و شناخت معبودی که عشق و محبت او نه تنها انسان را از بن بست‌های عالم مُلک نجات می‌دهد بلکه پر و بالی به او می‌بخشد که اوج حریم ملکوت را در نوردد و پس از فنای در دوست، باقی به او شود.

هر کشوری و ملتی امکان دارد از دو ناحیه مورد هجمه قرار گیرد اول مرزهای خاکی و دوم مرزهای فکری و عقیدتی. فتح مرزهای خاکی همیشه به معنای فتح فکر و عقیده نیست ولی فکر و عقیده اگر فتح شد، فتح آب و خاک را هم در بر دارد. دفاع از مرزهای فکری و عقیدتی بعهده مرزبانان فکر و اندیشه و سربازان فرهنگی و عقیده است. در فرهنگ قرآن و اهل بیت (ع) مهمترین پایگاه و سنگر در برابر این تهاجمات مسجد است که کار آن فرهنگی و انسان سازی است. مسجد نقش بسیار مفیدی در تبلیغ دین و سلامت عمومی دارد و امروز در مقابل هجمه‌های گوناگون فرهنگی، ناهنجاریها و بزهکاریهایی که آمار رو به تزاید آن به دغدغه جدی پاسداران سلامت جامعه تبدیل شده جایگاه و تأثیر بی بدیلی را دارد. پرداختن به کارکرد مسجد در زمینه مبارزه با گناه و ناهنجاری و جرم، تحقق اندیشه تأمین سلامت اجتماعی و اخلاقی و روانی را تأمین و تضمین می‌کند.

مقدمه

یکی از کلید واژه‌های اصلی در ساختن جامعه سالم و نیل به سلامت اجتماعی با بکارگیری ابزارهای پیشگیرانه در حوزه فرهنگ در امر کاستن از جرم و بزهکاری در جامعه اسلامی مسجد است که پیرامون نقش برجسته و بارز آن در ارتقاء سطح جوامع با فرهنگ غنی اسلامی نظریه‌ها و تحقیقات بی شماری ارائه و انجام گرفته است.

مسجد جایگاه رفیع و نقش سازنده و مؤثری بعنوان یک پایگاه دینی در انتقال آموزه‌های اصیل دینی و ارتقاء و اعتلای تربیت صحیح اسلامی و کارکردهای وسیع آن در دوره رسالت رسول اعظم و ائمه اطهار (u) ایفا نموده و موجب کانون بودن تمامی فعالیت‌های علمی، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و نظامی گردیده است.

در مهندسی فرهنگی نظام جمهوری اسلامی نیز مسجد با نقش کارآمد در ایجاد همدلی، همکاری اجتماعی، حفظ و حراست از ارزشهای اسلام و انقلاب که از مهمترین سرمایه‌های ارزشمند جامعه محسوب می‌شود مورد توجه و عنایت خاصی قرار گرفته است و از طرفی آمار رو به تزاید جرایم و بزهکاری در سطوح مختلف جامعه، به استناد آمار و ارقام احصاء شده از پرونده‌های موجود قضایی مبین دوری از معنویات و کم رنگ شدن نقش مساجد در زندگی اجتماعی مردم و ماحصل آن ضعف بنیه اعتقادی نسلها به ویژه نسل جوان می‌باشد.

در فضای پرتنش امروز، بشریت خسته از همه منابع و مراجعی که مدعی تأمین آرامش و امنیت وجودی او هستند، در پی یافتن معنای وجودی خویش است. تحقق این مهم در گرو تجربه فردی اشخاص و نه تحت تأثیر دستورالعمل‌های تجویزی توسط دیگرانی است که طبق ایده‌آل‌های خویش راهکارهایی ارائه داده و می‌دهند. در نتیجه، این معناکاوی پیوندی صریح و بی واسطه را می‌طلبد که شخص از سر نیاز واقعی در جهت اتصال با منبع معنا دست به کار شود؛ همان که عبادت می‌نامند.

دعا و عبادت به انسان متانت در رفتار، انبساط و شادی درونی، استعداد پیروزی، و استحکام در استقبال از حوادث می‌دهد و بدان وسیله آدمی توجه زیادی به منشاء معنای وجود پیدا می‌کند. از این رهگذر، انسان متکی به خدا و مستقل بار می‌آید و از اتکای به دیگران بی نیاز می‌شود. آنان که به درگاه الهی نیایش نمی‌کنند همواره متأثر از نارسائی‌های مختلف اجتماعی و اقتصادی خود در تکاپوی نیل به مطالبات فزاینده زیر بار فشارهای طاقت فرسای روانی و اجتماعی، پیوسته در حال اضطرابند. دعا اطمینان بخش دلها و فضیلت هر انسان خداجو است، دعا سدی در برابر گناه و انحراف و در یک کلام، عامل معنا بخش به حیات انسانی است؛

اولین چیزی که انسان را از خودشناسی باز داشت، زندگی او را به یک دروغ بزرگ تبدیل می‌کند، شکست در نبرد میان خرد و هوس است. تمایلاتی در انسان است که او را برای انجام رفتاری که زندگی‌اش را تداوم می‌بخشد تشویق می‌کند. لذت جنسی برای ادامه نسل، لذت خوردن و نوشیدن برای بقای نفس، لذت و افتخار دارایی برای انجام فعالیت‌های اجتماعی و موارد دیگری که زندگی فردی و اجتماعی را پایدار می‌دارد. اما نفس انسان این لذت‌ها را اصیل انگاشته و برای دستیابی به آنها از مسیر طبیعی حیات خارج می‌شود و به تمتعات پوچ رو می‌آورد؛ در حالیکه او باید راه تعالی فردی و اجتماعی را بپوید. اما نفس، انسان را می‌ریبد تا شهوت‌ها و تمناهای آن را برآورد و قدرت اندیشه را که نظر به حقایق و کامیابی پایدار دارد، مغلوب سازد. پس اولین دشمن فریبکار در درون است و تا بر آن تسلط پیدا نکنی کانون نیرومندی و معرفت شکوفا نمی‌شود.

زندگی براساس خواسته‌ها و ارزشهای دیگران سبب می‌شود که انسان استعدادها و مواهب و هدایای منحصر به فرد خویش را کشف نکرده و از خود فاصله بگیرد و با اینکه خداوند گنجینه هر کس را در درون او نهاد، اما آن فرد به دنبال گنج گمشده دیگران می‌رود و در نهایت دست خالی و افسرده در حالیکه سرمایه وجودی خویش را از دست داده است به انتهای راه می‌رسد و چیزی غیر از پوچی و رنج از دفتر خاطراتش نمی‌خواند. کسی در برابر جامعه منفعل می‌شود که در برابر نفس و هوس خود شکست را پذیرفته باشد. اما او که بر نفس خویش تسلط یافته، در رویارویی با رویه‌های نادرست اجتماعی هم مصلحانه و شجاعانه می‌ایستد و راه دیگری را می‌یابد و می‌پیماید.

در مجموع مساجد در طول تاریخ و به درجات مختلف، علاوه بر محل عبادت و تشکیل نمازهای جمعه و جماعت، مکانی برای تشکیل جلسات بحث و درس، تعلیمات دینی و علمی، انجام امور قضایی، حل و فصل اختلافات، رسیدگی به امور عمومی و عام المنفعه، دستگیری از مستمندان، نگهداری خزانه (بیت المال) بودند و به این ترتیب گستره فرهنگی و اجتماعی مساجد بسیار چشمگیر بوده و انبوهی از پیامهای فرهنگی و اجتماعی از فراز منبر مساجد منتشر می‌شد.

در زمان حضرت رسول اکرم ®، مسجد کانون بسط و توسعه فرهنگ غنی اسلام بوده و بسیاری از فعالیت‌های فرهنگی مسلمانان در مسجد انجام می‌گرفت. به طور کلی می‌توان گفت که پایگاه فرهنگی و آگاهی بخشی اسلام از مساجد شکل گرفته و هسته‌ی اولیه فعالیت‌های فرهنگی اسلام در مساجد تشکیل شده است. امروزه پس از گذشت 1400 سال، مساجد کارکرد فرهنگی خود را از دست نداده‌اند؛ بلکه بر وسعت دامنه‌ی آنها نیز افزوده شده است. پیامبر اکرم ® محیط مساجد را کاملاً یک محیط فرهنگی می‌دانستند. در مقابل در دنیای امروز نیز جهانی شدن و تکنولوژی اطلاعات که چشمگیرترین نمود آن اینترنت است، قلمرو را به گستره‌ی جهانی و سرعت عمل را به حد غیرقابل تصوری افزایش داده است. گستردگی میزان علم و افزایش سرعت انتقال اطلاعات، جهان را به عرصه هماوردی سخت و جانکاه مبدل کرده است، که درنگ و کوتاهی در اقدام شایسته و بایسته، زیان‌ها و آسیب‌های چاره ناپذیری را موجب می‌گردد.

در عصر اینترنت و جهانی شدن، اقدام نکردن و در دست نداشتن ابتکار عمل بدین معنای در معرض تأثیر و آسیب قرار دادن از سوی اقدامات دیگران است. دامنه این آسیب پذیری به ویژه در حوزه فرهنگ که میدان عمل مساجد است، با توجه به امکانات دیداری و شنیداری اینترنت بسیار گسترده است، از این رو بایستی مساجد در برابر این تحدی بزرگ، از امکانات و قابلیت‌های حاصل آمده توسط اینترنت در جهت گسترش دامنه فرهنگ سازی دینی به ویژه در سطح محله کمال بهره برداری را نمایند. بدین ترتیب مساجد با بهره گرفتن از ارتباطات شبکه‌ای از برنامه‌های مذهبی، امکانات تربیتی و تجارب تبلیغی یکدیگر اطلاع یافته و با تبادل این اطلاعات و همکاری و همیاری در اجرای برنامه‌های فرهنگی، ارشادی و تبلیغی، بر دامنه ژرفای تأثیرگذاری خود می‌افزایند. مساجد همچنین با طراحی سامانه‌ها (سایت‌های ویژه) و متناسب با شرایط فرهنگی و اجتماعی مخاطبین خود، ارتباطات فردی و تأمین نیازهای روحی – معنوی و فرهنگی آنان را فراهم می‌آورند. به طور کل می‌توان گفت که با وجود شبکه جهانی اینترنت، این فرصت برای مساجد به عنوان مراکز ارشادی، فرهنگی و تبلیغی فراهم آمده است تا ضمن همفکری و همکاری با یکدیگر، به تبیین مبانی، اصول و ارزشهای دینی و فرهنگ سازی دینی بپردازند.

در حال حاضر تأکید بر بعد فرهنگ و فرهنگ سازی دینی مساجد در فرایند برنامه‌های توسعه‌ای از اهمیت خاصی برخوردار گردیده است؛ چرا که کارکرد فرهنگی مساجد بر شناخت جهان بینی اقشار مختلف جوامع روستایی و شهری به ویژه جوانان تأکید دارد. از اینرو، در عملکرد مساجد در راستای انجام فعالیت‌های فرهنگی، شناخت مؤلفه‌های فرهنگی – اجتماعیِ تعیین کننده ساختارهای جامعه از ضرورتی خاص برخوردار است.

 

بیان مسئله

در دنیای پیچیده امروزی، احیا، حفظ و توسعه جایگاه مسجد که می‌بایست در زمینه‌های مختلف فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و … دارای نقش باشد، نیازمند تلاشی علمی و تخصصی است. در این راستا مساجد باید تمام همت خود را به تجهیز مادی و معنویت معطوف نمایند و با بکارگیری تمامی امکانات و فناوری روز دنیا در مقابل تهدیدات دشمن همچون سنگری استوار و محکم باقی بمانند. مسجد مهمانخانه خدا در زمین، جایگاه نزول برکات و خیرات آسمانی، خانه راز و نیاز، عشق و محبت، صفا و صمیمیت، ایثار و رحمت، تجلی بهشت خدا در زمین، و محل آرامش موحدان است. مکان آن، بهترین قطعات زمین است و فرشتگان، با اهل آن همنشین می‌باشند. آنچه از بررسی نقش مسجد در صدر اسلام به دست می‌آید، جامعیت مسجد در همه زمینه‌های عبادی، سیاسی، فرهنگی، آموزشی، نظامی، قضایی و … است. با پیروزی انقلاب اسلامی، مساجد نیز همانند دوران صدر اسلام جایگاه واقعی خود را باز یافتند؛ به طوری که نیروهای فعال در مساجد، به طور مستقیم در متن انقلاب شرکت جستند. از آن پس مساجد نقش پایگاه ارتباطی مردم را بر عهده داشتند و در شرایط حساس نهضت اسلامی توانستند به انسجام نیروهای مردمی بپردازند. علاوه بر این، بسیاری از برنامه‌های انقلاب مانند انتخابات شوراهای محلی، کانونهای بسیج و دیگر ضرورتهای زمان در مساجد انجام گرفت. بنابراین، مساجد توانستند در بسیاری از زمینه‌های فرهنگی – اجتماعی از جمله وضعیت خانواده و سلامت اجتماعی نقش تعیین کننده‌ای ایفا نمایند.[1]

جامعه اسلامی ایران بعد از انقلاب در اثر عوامل مختلف مانند تهاجم و شبیخون فرهنگی، تبادلات فرهنگی، تأثیر رسانه، توجه بیشتر بر مسائل اقتصادی بجای مسائل فرهنگی و … مسائل و مشکلات اخلاقی و اجتماعی‌ای مانند بدحجابی، خیانت، سنت‌های غلط، دنیاگرایی، تجمل پرستی، دروغ، دزدی، ارتشا و … در آن بروز کرده که با ارزشهای دینی ما ناسازگار است و جامعه دینی را دچار مخاطره می کند. لذا سلامت اجتماعی به مخاطره افتاده برای حل مشکل از ابزارهای مختلف می‌توان بهره جست. مسجد در این خصوص می‌تواند نقش مهمی از جهت تقویت ایمان دینی مردم و همچنین آگاهی دادن و ارتقاء معرفت بسیار مؤثر باشد.

آن بزرگ معمار انقلاب، با تأکید بر حفظ مساجد به عنوان اصل و اساس انقلاب می‌رمایند: «مسجد محلی است که از آن باید امور اداره بشود، این مساجد بود که این پیروزی را برای ملت ما درست کرد، این مراکز حساسی است که ملت باید به آن توجه داشته باشند، این طور نباشد که خیال کنیم حالا دیگر ما پیروز شدیم، دیگر مسجد می‌خواهیم چه کنیم؟ پیروزی ما برای اداره مسجد است.»[2]

مسجد بواسطه فضای قدسی‌ای که دارد در ایجاد و تقویت معنویت بسیار مؤثر است و از طرف دیگر کارکرد معرفتی که دارد موجب تقویت و تعمیق ایمان افراد می‌گردد. نتیجه ایمان نیز عمل صالح است. قرآن به کرات این دو را با هم نقل می کند. معنی این سخن این است ، هر جا ایمان باشد نتیجه و ثمره آن عمل صالح است و هر جا عمل صالح بود آنجا ایمان نیز وجود دارد. در آن صورت جامعه به سوی صلاح و رستگاری می‌تواند رهنمون شود. اگر از موضع دیدگاه اخلاق نتیجه گرا کارکرد مسجد بررسی شود، به این نتیجه می‌رسیم، چون مسجد باعث کاهش بزهکاری،‌جرایم و هنجارشکنی می‌گردد و ضد ارزش‌ها را تضعیف می کند، هزینه‌های کنترل جامعه نیز به تبعیت از آن تقلیل می‌یابد. پس تقویت مساجد و ارتباط با آن کاری سودمند و مفید است.

پس از بیان مسئله و روشن شدن زوایا و ابعاد ضروری تحقیق و همچنین ویژگیها، صفات و حدود مسئله؛ طرح تحقیق بدین صورت ارائه می‌شود که: مسجد موجب تحکیم روابط و مناسبات درون خانوادگی و در نتیجه ارتقاء سلامت اجتماعی می‌گردد. بنابراین با توجه به تعریف، نظر به اینکه، این پژوهش به مطالعه،ی مساجد در بافت طبیعی و بدون دستکاری آزمایشی و با توسل به داده‌ها و اطلاعات برآمده از داده‌های دست اول می‌پردازد، از نوع کیفی است. در

در حوزه روانشناسی، موسیقی را همچون زبان های رایج دنیا نوعی زبان دانسته اند که مناطق خاص خود را در مغز دارد و همچون زبان، درک آن نیازمند آموزش است(کیهانی و شریعت پناهی،1387). یک تجربه لذت بخش می تواند بیماران را در برابر شرایط ناامید کننده یا ناخوشایند زندگی تامین و حمایت کند. باتوجه به اینکه بسیاری از دیدگاه ها به تاثیر موسیقی به مثابه یکی از روش های درمان در بهبود عملکرد کودکان دارای اختلال ویژه معتقدند و با نظر به اهمیت موسیقی درمانی، پژوهش حاضر با هدف بررسی این شیوه بر کاهش اختلال یادگیری کودکان  انجام می شود.

 

1-4- اهداف پژوهش:

1-4-1- هدف کلی:

نقش آموزش مبتنی بر موسیقی بر کاهش اختلال یادگیری دانش آموزان پسر پایه سوم ابتدایی شهرستان گیلانغرب در سال 93-92

1-4-2- اهداف فرعی:

 

1-نقش آموزش مبتنی بر موسیقی بر کاهش اختلال  خواندن دانش آموزان ابتدایی شهرستان گیلانغرب.

2- نقش آموزش مبتنی بر موسیقی بر کاهش اختلال نوشتن دانش آموزان ابتدایی شهرستان گیلانغرب.

3- نقش آموزش مبتنی بر موسیقی برکاهش اختلال ریاضی دانش آموزان  ابتدایی شهرستان گیلانغرب.

4-نقش آموزش مبتنی بر موسیقی بر کاهش اضطراب اجتماعی دانش آموزان ابتدایی شهرستان گیلانغرب.

5-نقش آموزش مبتنی بر موسیقی بر افزایش شناخت اجتماعی دانش آموزان ابتدایی شهرستان گیلانغرب.

 

 1-5- فرضیه‏های تحقیق:

1-آموزش مبتنی بر موسیقی در کاهش اختلالات یادگیری دانش آموزان تاثیر دارد.

2-آموزش مبتنی بر موسیقی در کاهش اختلال خواندن  دانش آموزان تاثیر دارد.

3- آموزش مبتنی بر موسیقی در کاهش اختلال نوشتن دانش آموزان تاثیر دارد.

4- آموزش مبتنی بر موسیقی در کاهش اختلال ریاضی دانش آموزان تاثیر دارد.

5- آموزش مبتنی بر موسیقی در کاهش اضطراب اجتماعی دانش آموزان تاثیر دارد.

6- آموزش مبتنی بر موسیقی در افزایش شناخت اجتماعی دانش آموزان تاثیر دارد.

در حوزه روانشناسی، موسیقی را همچون زبان های رایج دنیا نوعی زبان دانسته اند که مناطق خاص خود را در مغز دارد و همچون زبان، درک آن نیازمند آموزش است(کیهانی و شریعت پناهی،1387). یک تجربه لذت بخش می تواند بیماران را در برابر شرایط ناامید کننده یا ناخوشایند زندگی تامین و حمایت کند. باتوجه به اینکه بسیاری از دیدگاه ها به تاثیر موسیقی به مثابه یکی از روش های درمان در بهبود عملکرد کودکان دارای اختلال ویژه معتقدند و با نظر به اهمیت موسیقی درمانی، پژوهش حاضر با هدف بررسی این شیوه بر کاهش اختلال یادگیری کودکان  انجام می شود.

 

1-4- اهداف پژوهش:

1-4-1- هدف کلی:

نقش آموزش مبتنی بر موسیقی بر کاهش اختلال یادگیری دانش آموزان پسر پایه سوم ابتدایی شهرستان گیلانغرب در سال 93-92

1-4-2- اهداف فرعی:

 

1-نقش آموزش مبتنی بر موسیقی بر کاهش اختلال  خواندن دانش آموزان ابتدایی شهرستان گیلانغرب.

2- نقش آموزش مبتنی بر موسیقی بر کاهش اختلال نوشتن دانش آموزان ابتدایی شهرستان گیلانغرب.

3- نقش آموزش مبتنی بر موسیقی برکاهش اختلال ریاضی دانش آموزان  ابتدایی شهرستان گیلانغرب.

4-نقش آموزش مبتنی بر موسیقی بر کاهش اضطراب اجتماعی دانش آموزان ابتدایی شهرستان گیلانغرب.

5-نقش آموزش مبتنی بر موسیقی بر افزایش شناخت اجتماعی دانش آموزان ابتدایی شهرستان گیلانغرب.

 

 1-5- فرضیه‏های تحقیق:

1-آموزش مبتنی بر موسیقی در کاهش اختلالات یادگیری دانش آموزان تاثیر دارد.

2-آموزش مبتنی بر موسیقی در کاهش اختلال خواندن  دانش آموزان تاثیر دارد.

3- آموزش مبتنی بر موسیقی در کاهش اختلال نوشتن دانش آموزان تاثیر دارد.

4- آموزش مبتنی بر موسیقی در کاهش اختلال ریاضی دانش آموزان تاثیر دارد.

5- آموزش مبتنی بر موسیقی در کاهش اضطراب اجتماعی دانش آموزان تاثیر دارد.

6- آموزش مبتنی بر موسیقی در افزایش شناخت اجتماعی دانش آموزان تاثیر دارد.

1-6-تعاریف مفهومی…………………………………………………………………………………………………………………….6

1-6-1- تعاریف مفهومی ……………………………………………………………………………………………………………. 6

1-6-2- تعاریف عملیاتی……………………………………………………………………………………………………………….7

فصل دوم: ادبیات و پیشینه پژوهش

1-2- مقدمه………………………………………………………………………………………………………………………………….9

2-2- موسیقی………………………………………………………………………………………………………………………………9

3-2- موسیقی نیاز انسان………………………………………………………………………………………………………………10

4-2- استفاده از موسیقی………………………………………………………………………………………………………………11

5-2-یادگیری مطالب از طریق موسیقی………………………………………………………………………………………….12

6-2- منافع موسیقی در یادگیری مطالب…………………………………………………………………………………………13

7-2- چه سنی برای تربیت موسیقیایی مفید است؟………………………………………………………………………….13

8-2-کودکان و موسیقی……………………………………………………………………………………………………………….14

9-2- ریشه ی تاریخی و تحولی موسیقی درمانی به چه زمانی برمی گردد؟………………………………………..16

10-2- موسیقی و پزشکی و روانپزشکی و روانشناسی……………………………………………………………………..16

11-2-2- مکانیزم مغزی موسیقی………………………………………………………………………………………………….18

12-2-2- آرامش روانی با موسیقی طبیعت……………………………………………………………………………………..21

1-3-2- اختلال یادگیری……………………………………………………………………………………………………………..21

2-3-2- تعاریف اختلال یادگیری………………………………………………………………………………………………….22

3-3-2- اختلالات یادگیری چگونه تشخیص داده می شود؟…………………………………………………………….24

4-3-2- ویژگی های ناتوانی های یادگیری…………………………………………………………………………………….25

5-3-2- ناتوانی های خواندن و سایر ناتوانی هایی که اساس آن زبان است ……………………………………… 26

6-3-2- اختلالات یادگیری دیداری- حرکتی ………………………………………………………………………………..26

7-3-2- انواع اختلالات یادگیری………………………………………………………………………………………………….27

   اختلال ریاضی…………………………………………………………………………………………………………………………27

   مشکلات دانش آموزان با ناتوانی در یادگیری ریاضی……………………………………………………………………30

   موسیقی و مهارت های مربوط به ریاضی…………………………………………………………………………………….33

 8-3-2-  اختلال در خواندن ………………………………………………………………………………………………………33

9-3-2- اختلال در نوشتن ………………………………………………………………………………………………………….36

10-3-2- شناخت اجتماعی ………………………………………………………………………………………………………..42

11-3-2- اضطراب اجتماعی ……………………………………………………………………………………………………….46

12-3-2- استفاده از موسیقی در آموزش………………………………………………………………………………………..47

13-3-2- کاربرد موسیقی در اختلالات یادگیری……………………………………………………………………………..48

14-3-2- چه کسانی دارای اختلالات یادگیری هستند؟……………………………………………………………………49

15-3-2- چه عواملی باعث بروز اختلالات یادگیری می شود؟…………………………………………………………49

4-2- پیشینه تجربی موضوع…………………………………………………………………………………………………………52

1-4-2- تحقیقات داخلی……………………………………………………………………………………………………………..52

2-4-2- تحقیقات خارجی……………………………………………………………………………………………………………53

 فصل سوم: روش پژوهش

1-3- روش اجرای تحقیق …………………………………………………………………………………………………………..56

2-3- طرح تحقیق ……………………………………………………………………………………………………………………..56

3-3- جامعه تحقیق ……………………………………………………………………………………………………………………58

4-3- حجم نمونه ………………………………………………………………………………………………………………………58

5-3- ابزار گردآوری داده ها ………………………………………………………………………………………………………..58

3- روایی و پایایی ………………………………………………………………………………………………………………………59

6-3- روش و ابزار تجزیه و تحلیل داده ها ………………………………………………………………………………….. 60  

فصل چهارم: یافته های پژوهش

جدول آمار توصیفی شماره 1 ……………………………………………………………………………………………………….62

جدول آمار توصیفی شماره 2………………………………………………………………………………………………………..63

جدول آمار توصیفی شماره 3 ……………………………………………………………………………………………………….63

جدول آمار توصیفی شماره 4 ……………………………………………………………………………………………………….64

جدول آمار توصیفی شماره 5 ……………………………………………………………………………………………………….64

جدول آمار استنباطی شماره 1 ………………………………………………………………………………………………………65

جدول آمار استنباطی شماره 2 ………………………………………………………………………………………………………66

جدول آمار استنباطی شماره 3 ………………………………………………………………………………………………………67

جدول آمار استنباطی شماره 4 ………………………………………………………………………………………………………69

جدول آمار استنباطی شماره 5 ………………………………………………………………………………………………………71

جدول آمار استنباطی شماره 6 ………………………………………………………………………………………………………73

جدول آمار استنباطی شماره 7 ………………………………………………………………………………………………………75

جدول آمار استنباطی شماره 8 ………………………………………………………………………………………………………77

فصل پنجم : بحث و نتیجه گیری

1-5- خلاصه تحقیق …………………………………………………………………………………………………………………..80

2-5- بحث و تفسیر نتایج …………………………………………………………………………………………………………..81

3-5- محدودیت های تحقیق ………………………………………………………………………………………………………85

4-5- پیشنهادها …………………………………………………………………………………………………………………………85

منابع ……………………………………………………………………………………………………………………………………….. 87

چکیده:

هدف از اجرای این پژوهش بررسی نقش آموزش مبتنی بر موسیقی بر کاهش اختلال یادگیری دانش آموزان ابتدایی شهرستان گیلانغرب است. روش مورد استفاده در این نوع پژوهش از نوع شبه آزمایشی با پس آزمون و پیش آزمون و دو گروه آزمایش و کنترل است. جامعه ای که هدف این مطالعه می باشد دانش آموزان پایه سوم ابتدایی شهرستان گیلانغرب در سال تحصیلی 93-92 می باشد و نمونه های انتخاب شده به تعداد 30 نفر(15نفر در گروه آزمایش و 15 نفر در گروه کنترل) و به صورت نمونه در دسترس انتخاب گردیده اند. مدت زمان اجرای این پژوهش در طول مدت هشت هفته جلسه آموزشی است. ابزار پژوهش شامل پرسشنامه مشکلات یادگیری کلورادو مورد استفاده قرار گرفت. پایایی این پرسشنامه، مولفه های آن، توسط سازندگان پرسشنامه با روش های همسانی درونی و بازآزمایی بررسی شده و مقادیر قابل قبولی را به دست داده است. روایی تفکیکی و روایی سازه پرسشنامه مذکور در حد مطلوب گزارش شده است. همچنین روایی همگرای مولفه های این پرسشنامه با پرسشنامه پیشرفت تحصیلی استاندارد به این ترتیب گزارش شده است: خواندن 64/.؛ ریاضی44/.؛ شناخت اجتماعی 64/.؛ اضطراب اجتماعی64/. و عملکرد فضایی 30/.فرضیه های پژوهش به کمک آزمون تحلیل کواریانس تحلیل شدند. نتایج به دست آمده نشان داد که: گروه آزمایش پس از استفاده از آموزش مبتنی بر موسیقی در اختلالات یادگیری شامل کاهش اختلال خواندن، کاهش اختلال نوشتن، کاهش اختلال ریاضی، کاهش اضطراب اجتماعی و افزایش شناخت اجتماعی رشد محسوسی داشته اند. تجزیه و تحلیل داده های گردآوری شده در پژوهش با بهره گرفتن از نرم افزارspss و با بهره گرفتن از روش های آمار توصیفی از شاخص های میانگین، انحراف معیار و در بخش آمار استنباطی از روش  تحلیل کواریانس استفاده شد.

کلید واژه ها: موسیقی، آموزش مبتنی بر موسیقی، اختلال یادگیری، یادگیری.

 

 

  

فصل یکم

مقدمه پژوهش

 

 

1-1-مقدمه:

یکی از اهدافی که از طریق پرداختن به موسیقی در مدارس دوره ابتدایی محقق می شود، استفاده از کارکرد های آن در فرایند یاددهی و یادگیری می باشد.در جریان یاددهی یادگیری حواس و هوش های گوناگون دخالت دارند و هرچه در این امر از هوش های زیادی استفاده می شود به همان میزان از آموزش تک بعدی، یک سویه وانفعالی دور شده و به سوی آموزشی تعاملی پویا و پایدار و چند بعدی حرکت خواهد شد. یکی از هوش های به اثبات رسیده انسان هوش موسیقیایی موزون است اگر روند آموزش با ریتم، وزن و آهنگ همراه باشد درک مفاهیم آموزشی برای دانش آموزان بهتر و سهل تر خواهد بود اگر در آموزش مفاهیم درسی به فراخور موضوع از موسیقی استفاده شود فرایند یاددهی-یادگیری با موفقیت بیشتری انجام خواهد شد. امروزه موسیقی و تاثیرات نوروفیزیولوژیک آن مورد توجه بسیاری از محققان در سراسر دنیاست(کیهانی و شریعت پناهی،1387). تنفس، گام برداشتن، ضربان قلب، همگی سیمایه های موزون و یا ریتمیک از حیات جسمانی ما به شمار می آیند(استور، 2001). توانایی بیان و احساس ضرب در کودک و بزرگسال فراتر از لذت بردن و واکنش های پیش پا افتاده آنها به موسیقی ساده است. ضرب های یکسان زیر بنای توانایی درک الگوهای گفتار و زبان به شمار می آید و به همین جهت واجد اهمیت بسیاری است(جنسن، 1386). بین شناخت و موسیقی ارتباط وجود دارد، چی هو و چون(2003) آموزش موسیقی به صورت نظام مند و منظم را در زمینه پردازش حافظه موثر می داند، کولیر و لوگان (2000) نیز بر این باورند که عملکرد حافظه کوتاه مدت با بهره گیری از تحریکات موزون شنیداری متناوب، بهتر از زمانی است که تحریکات بینایی به کار برده می شود . گفته می شود که موسیقی از راه تصویر سازی ذهنی، تقویت حافظه را به دنبال دارد(خلف بیگی و همکاران، 1385).

نشانه ها و علائم متعددی وجود دارد که نشان می دهد شبکه های عصبی اختصاصی پردازش موسیقی در مغز به صورت کاملا مستقل و جداگانه (مستقل از دیگر ساختارهای عصبی مغز) عمل می کنند(ملایری و همکاران، 1384). تقویت و تسهیل عملکرد شبکه های دخیل در موسیقی در نیمکره چپ (از طریق آموزش زود هنگام موسیقی)، توانایی ذهنی مربوط به این نواحی، که شامل اجزای مورد نیاز ذهن برای استدال می شوند، را افزایش می دهد. نتایج تحقیقات در ایران نیز نشان دهنده افزایش رشد شناختی کودکان و افزایش توانایی استدلال عمومی بر اثر آموزش موسیقی بوده است(میربها و همکاران،1382).

 

1-2-بیان مساله:

از آنجا که  یادگیری اساس رفتار انسان را تشکیل می دهد، فرد از طریق یادگیری است که با محیط خود آشنا می شود. زندگی در هر مرحله ای از رشد و برای ادامه ی آن مستلزم یادگیری است زیرا قسمت عمده رفتار انسان آموختنی است. زبان و بیان احتیاجات خود، بروز عواطف، کنترل احساسات، معاشرت با همنوعان و رشد قوه ی تفکر از طریق آموختن امکان پذیر است.

بنابراین توجه به یادگیری و لحاظ موضوع مربوط به آن در فعالیت های تربیتی شرط اساسی موفقیت مربیان است(شریعتمداری، 1390، ص314). اصطلاح اختلال یادگیری را اولین بار ساموئل کرک در سال 1963 در انجمنی از والدین که در شهر نیویورک تشکیل شده بود، پیشنهاد کرد(نریمانی و همکاران، 1391، به نقل از شهیم و هارون رشیدی، 1386). این اختلال به طور عمده در کودکان 7تا 10 ساله دیده می شود(کاپلان، سادوک و گرب، 2002 و ترجمه پورافکاری، 1382). با توجه به این که پردازش موسیقی در مغز در مناطقی متفاوت از مناطق درگیر در ادراک سایر اصوات از جمله گفتار، صورت می‌پذیرد امروزه از موسیقی درمانی در توانبخشی ذهنی و جسمی و نیز کمک به رشد دقت شنیداری و بهبود توجه و تمرکز و در نهایت رشد مهارتهای گفتاری استفاده می‌شود. این امر در مورد مبتلایان به اختلال یادگیری بیشتر صدق می‌کند(زاده محمدی، 1384).

 

1-3-اهمیت و ضرورت تحقیق:

یکی از روش های مفید برای یادگیری مطالب به ویژه برای دانش آموزان، جایگزینی مطالب و مفاهیم جدید به جای اشعار و ترانه های موسیقی است. زمانی که فرد مطالب و اندیشه ها و کلمات را با موسیقی تنظیم و هماهنگ می نماید، ضمن اینکه مناطق مختلفی از مغز فعال می گردند، مطالب  در شاهراه های متفاوت حافظه ذخیره شده و به این ترتیب ، قدرت یادگیری مطالب تقویت می گردد(همان،ص 129).

کودکان مبتلا به اختلال یادگیری کودکانی هستند که دارای الگوهای غیر معقول در درک این جهان می باشند. الگوهای عصب شناختی آنان به نظر می رسد تا اندازه ای از کودکان هم سنشان که این اختلال ها را ندارند، متفاوت می باشند. افراد مبتلا به اختلال یادگیری در نوعی ناکامی تحصیلی و اجتماعی مشترک هستند. آنان آنچه را که دیگران در همان سطح هوشی به انجام می رسانند قادر نیستند انجام دهند(کالاگر و همکاران، 1387). در بروز اختلالات یادگیری عوامل مختلف آموزشی، محیطی، روانشناختی و حتی ژنتیکی دخیل اند و شامل نقایص نورولوژیک (عصب شناختی)، تحصیلی، اجتماعی، عاطفی و سازشی می شوند(نریمانی و همکاران، 1391، به نقل از رومن، 1998). 

در حوزه روانشناسی، موسیقی را همچون زبان های رایج دنیا نوعی زبان دانسته اند که مناطق خاص خود را در مغز دارد و همچون زبان، درک آن نیازمند آموزش است(کیهانی و شریعت پناهی،1387). یک تجربه لذت بخش می تواند بیماران را در برابر شرایط ناامید کننده یا ناخوشایند زندگی تامین و حمایت کند. باتوجه به اینکه بسیاری از دیدگاه ها به تاثیر موسیقی به مثابه یکی از روش های درمان در بهبود عملکرد کودکان دارای اختلال ویژه معتقدند و با نظر به اهمیت موسیقی درمانی، پژوهش حاضر با هدف بررسی این شیوه بر کاهش اختلال یادگیری کودکان  انجام می شود.

 

1-4- اهداف پژوهش:

1-4-1- هدف کلی:

نقش آموزش مبتنی بر موسیقی بر کاهش اختلال یادگیری دانش آموزان پسر پایه سوم ابتدایی شهرستان گیلانغرب در سال 93-92

1-4-2- اهداف فرعی:

1-نقش آموزش مبتنی بر موسیقی بر کاهش اختلال  خواندن دانش آموزان ابتدایی شهرستان گیلانغرب.

2- نقش آموزش مبتنی بر موسیقی بر کاهش اختلال نوشتن دانش آموزان ابتدایی شهرستان گیلانغرب.

3- نقش آموزش مبتنی بر موسیقی برکاهش اختلال ریاضی دانش آموزان  ابتدایی شهرستان گیلانغرب.

4-نقش آموزش مبتنی بر موسیقی بر کاهش اضطراب اجتماعی دانش آموزان ابتدایی شهرستان گیلانغرب.

5-نقش آموزش مبتنی بر موسیقی بر افزایش شناخت اجتماعی دانش آموزان ابتدایی شهرستان گیلانغرب.

 

 1-5- فرضیه‏های تحقیق:

1-آموزش مبتنی بر موسیقی در کاهش اختلالات یادگیری دانش آموزان تاثیر دارد.

2-آموزش مبتنی بر موسیقی در کاهش اختلال خواندن  دانش آموزان تاثیر دارد.

3- آموزش مبتنی بر موسیقی در کاهش اختلال نوشتن دانش آموزان تاثیر دارد.

4- آموزش مبتنی بر موسیقی در کاهش اختلال ریاضی دانش آموزان تاثیر دارد.

5- آموزش مبتنی بر موسیقی در کاهش اضطراب اجتماعی دانش آموزان تاثیر دارد.

6- آموزش مبتنی بر موسیقی در افزایش شناخت اجتماعی دانش آموزان تاثیر دارد.