فهرست مطالب

 عنوان                                                                                                                        صفحه

 

 فصل اول: کلیات تحقیق.. 1

1-1 مقدمه. 2

1-2 بیان مسأله. 5

1-3 اهمیت و ضرورت پژوهش… 8

1-4 اهداف تحقیق.. 9

1-4-1 هدف کلی: 9

1-4-2 اهداف جزئی: 9

1-5 سؤالات تحقیق.. 10

1-6 فرضیه‏های تحقیق.. 10

1-7 تعریف مفهومی و عملیاتی متغیرها 10

1-7-1 تعریف مفهومی تفکر انتقادی.. 10

1-7-2 تعریف عملیاتی تفکر انتقادی.. 11

1-7-3 تعریف مفهومی خودکارآمدی.. 11

1-7-4 تعریف عملیاتی خودکارآمدی.. 11

1-7-5 تعریف مفهومی عملکرد تحصیلی.. 11

1-7-6 تعریف عملیاتی عملکرد تحصیلی.. 11

فصل دوم: پیشینه پژوهش… 12

2-1 مقدمه. 13

2-2 ماهیت تفکر. 13

2-2-1 انواع تفکر. 14

2-2-2 تفکر انتقادی.. 15

2-2-3 نظریات مربوط به تفکر انتقادی.. 18

2-2-4 مدل رشد شناختی تفکر انتقادی.. 20

2-2-5 ویژگی های افراد دارای تفکر انتقادی.. 22

2-2-6 راه های پرورش تفکر انتقادی.. 23

2-3 باورهای خودکارآمدی.. 24

2-3-1 ابعاد خودکارآمدی.. 28

2-3-2 انتظار پیامد و خودکارآمدی.. 29

2-3-3 پیامدهای خودکارآمدی.. 31

2-3-4 منابع باورهای خود کارآمدی.. 33

2-3-5 خودکارآمدی تحصیلی.. 35

2-4 عملکرد تحصیلی.. 36

2-4-1 تاریخچه و مفهوم عملکرد تحصیلی.. 38

2-4-2 عوامل مؤثر بر عملکرد تحصیلی.. 40

2-5 پیشینه تجربی پژوهش… 43

2-5-1 تحقیقات صورت گرفته در داخل کشور. 43

2-5-2 تحقیقات صورت گرفته در خارج کشور. 46

2-6 جمع بندی و نتیجه گیری.. 49

2-7 نتیجه گیری.. 51

فصل سوم: روش شناسی.. 52

3-1 مقدمه. 53

3-2 روش پژوهش… 53

3-3 جامعه آماری، روش نمونه‏گیری و حجم نمونه. 54

3-4 ابزار پژوهش… 55

3-5 روش اجرای پژوهش… 57

3-6 روش‌ها و ابزار تجزیه و تحلیل داده‏ها 58

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده ­ها 59

4-1 مقدمه. 60

4-2 یافته های توصیفی.. 60

4-3 یافته های مربوط به فرضیه های پژوهش… 75

4-4 یافته های جانبی.. 79

فصل پنجم: بحث و نتیجه ­گیری.. 81

5-1 مقدمه. 82

5-2 تبیین یافته های مربوط به فرضیه های پژوهش… 82

5-3 محدودیت های تحقیق.. 87

5-4 پیشنهادهای تحقیق.. 87

منابع فارسی.. 89

چکیده انگلیسی.. 97

ضمایم. 98

                                    

 

 

فهرست جداول

 عنوان                                                                                                                        صفحه

جدول4-1: توزیع کلی فراوانی نمونه بر حسب جنسیت به تفکیک گروه دانشجویان فنی مهندسی و             علوم انسانی.. 61

جدول 4-2: توزیع کلی فراوانی نمونه بر حسب سن.. 62

جدول 4-3: توزیع فراوانی نمونه بر حسب سن به تفکیک گروه دانشجویان فنی- مهندسی و علوم انسانی.. 64

جدول 4-4: توزیع فراوانی نمونه بر حسب سن به تفکیک جنسیت.. 65

جدول 4-5: توزیع فراوانی نمونه بر حسب رشته تحصیلی به تفکیک گروه فنی مهندسی و علوم انسانی.. 66

جدول 4-6: میانگین، انحراف معیار، حداقل و حداکثر نمره تفکر انتقادی، خودکارآمدی و عملکرد تحصیلی در بین دانشجویان مقطع کارشناسی دانشکده فنی مهندسی و دانشکده علوم انسانی.. 67

جدول 4-7: میانگین، انحراف معیار، حداقل و حداکثر نمره تفکر انتقادی، خودکارآمدی و عملکرد تحصیلی در بین دانشجویان دختر و پسر (بصورت کلی) 71

جدول 4-8: خلاصه نتایج تحلیل واریانس چند متغیری برای مقایسه میانگین تفکر انتقادی، خودکارآمدی و عملکرد تحصیلی در دو گروه دانشجویان دانشکده فنی مهندسی و دانشکده علوم انسانی.. 76

جدول 4-9: نتایج تحلیل واریانس یکراهه در متن مانووا روی میانگین های هر سه متغیر ملاک (تفکر انتقادی، خودکارآمدی و عملکرد تحصیلی)، در دو گروه دانشجویان دانشکده فنی مهندسی و دانشکده علوم انسانی.. 77

جدول 4-10: آزمون مقایسه میانگین دو گروه در متغیرهای تفکر انتقادی، خودکارآمدی و عملکرد تحصیلی.. 78

جدول 4-11: خلاصه نتایج تحلیل واریانس چند متغیری برای مقایسه میانگین تفکر انتقادی، خودکارآمدی و عملکرد تحصیلی در دانشجویان دختر و پسر. 79

جدول 4-12: نتایج تحلیل واریانس یکراهه در متن مانووا روی میانگین های هر سه متغیر ملاک (تفکر انتقادی، خودکارآمدی و عملکرد تحصیلی)، در دو گروه دانشجویان دختر و پسر. 80

جدول 4-13: آزمون مقایسه میانگین دو گروه در متغیرهای تفکر انتقادی، خودکارآمدی و عملکرد تحصیلی.. 81

 

 

 

 

فهرست نمودارها

 عنوان                                                                                                                        صفحه

نمودار ‏2‑1: انتظار کارآیی و پیامد. 30

نمودار ‏4‑1: توزیع کلی فراوانی نمونه بر حسب جنسیت به تفکیک گروه دانشجویان فنی مهندسی و علوم انسانی.. 62

نمودار ‏4‑2: توزیع کلی فراوانی نمونه بر حسب سن.. 63

نمودار ‏4‑3: میانگین های دو گروه دانشجویان دانشکده فنی مهندسی و علوم انسانی در متغیر تفکر انتقادی.. 68

نمودار ‏4‑4: میانگین های دو گروه دانشجویان دانشکده فنی مهندسی و علوم انسانی در متغیر خودکارآمدی.. 69

نمودار ‏4‑5: میانگین های دو گروه دانشجویان دانشکده فنی مهندسی و علوم انسانی در متغیر عملکرد تحصیلی.. 70

نمودار ‏4‑6: میانگین های دو گروه دانشجویان دختر و پسر در متغیر تفکر انتقادی.. 72

نمودار ‏4‑7: میانگین های دو گروه دانشجویان دختر و پسر در متغیر خودکارآمدی.. 73

نمودار ‏4‑8: میانگین های دو گروه دانشجویان دختر و پسر در متغیر عملکرد تحصیلی.. 74

 

 

 

 

 

 

فصل اول

کلیات پژوهش

مقدمه

بدون تردید توجه بیشتر به امر آموزش و پرورش مهم ترین عامل پیشرفت فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی هر جامعه ای است. نهادهای آموزشی هر جامعه عهده دار ایجاد زمینه و بستر مناسب جهت انتقال فرهنگ و توسعه روابط انسانی دانش آموزان و دانشجویان است. به این دلیل است که اکثر جوامع در تبیین اهداف و اتخاذ روش های آموزشی تمام تلاش و دانش خود را به کار می گیرند (کاپلان و فلوم[1]،2010).

قرن بیست و یکم، قرن تغییر و تحولات سریع و گسترده فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی و به تبع آن انتظارات تازه ای برای نظام های آموزشی و خانواده به عنوان هسته اصلی این تغییرات به همراه داشته است. از طرف دیگر آموزش و پرورش رکن اصلی در توسعه پایدار هر کشور است، لذا اندیشمندان و متفکران به منظور افزایش بهره وری و کارآیی دو نظام خانواده و آموزش و پرورش، اقدام به تشخیص و آموزش ملاک ها و پارامترهای مهم در درون این نظامها نمودند چرا که رشد توانایی های فکری و ذهنی انسان از دیر باز مورد توجه فلاسفه و دانشمندان علوم وابسته به انسان به خصوص علم روانشناسی بوده است. فلسفه یونان باستان و فلاسفه معروف آن زمان، همواره بر توانایی های ذهنی و نیروی فکری انسان تاکید و توجه خاصی داشته اند و روش ها و مکاتب متعددی را به منظور رشد، انکشاف و بسط نیروی فکر و ذهن آدمی پایه گذاری نموده اند (گرالیوسکی و کارووسکی[2]، 2012). از جمله نیروهای فکری و توانایی های ذهنی انسان ها، تفکر انتقادی می باشد و بدون شک می توان ادعا کرد که قامت تنومند و پیچیده علمی و تمدن معاصر مدیون تیغ التیام بخش تفکر انتقادی، بعنوان هسته اصلی شناخت، تفکر و اندیشه می باشد (شعبانی، 1388). به عقیدۀ انیس (2002) تفکر انتقادی نوعی تفکر منطقی و مستدل فرض می شود که در تصمیم گیری، قبول باورها و یا انجام امور دخالت دارد و شامل اعمالی مانند فرضیه سازی، داشتن     دیدگاه های مختلف و ارائه راه حل های احتماالی و طرح های مختلف برای بررسی امور است.

ما معتقدیم تفکر انتقادی قضاوت هدفمند و خودنظم دهنده ای است که مبتنی بر تعبیر، تحلیل، ارزیابی، استنباط و همچنین تبیین ملاحضات موقعیتی، روش شناختی، ملاکی و مفهومی است (استونر، 1992؛ به نقل از قاسمعلی، 1391). اغلب روانشناسان معتقدند که ایجاد و پرورش تفکر بخصوص تفکر انتقادی در یک فرد نتیجه ای از یادگیری فعال و دوری از حالات انفعالی می باشد. بطور کلی برای اینکه تفکر انتقادی در دانش آموزان پرورش پیدا کند لازم است که از دوران کودکی و در نهاد گرم خانواده به آن اهمیت داده شود و کودک از ابتکار عمل و فرصت آزمایش و خطا برخوردار باشد و به اشتباهات به عنوان فرصتی برای یادگیری و پیشرفت نگاه کند و در محیط مدرسه نیز لازم است که به کودکان اندیشیدن و نگریستن صحیح به جهان از چشم اندازهای مختلف آموزش داده شود و مفروضاتی که به مدد آنها به جهان می نگرند باز شناسند و در مورد آن مفروضات تردید علمی کنند و در نتیجه به چشم اندازهای منطقی تر و قابل قبول تر دست یابند (گرالیوسکی و کارووسکی، 2012).

علاوه بر نقش تفکر انتقادی در حیطه های تعلیم و تربیت، یکی دیگر از متغیرهای مهم و تأثیر گذار در این حیطه، خودکارآمدی[3] می باشد. بندورا[4] (1986) در کتاب «پایه های اندیشه و رفتار اجتماعی»       می گوید که انسان ها دارای یک «نظام خود»[5] هستند که در کنترل اندیشه ها، احساسات و کنش هایشان مؤثر است. نظام خود در بر گیرنده گروهی از سازه های عاطفی و شناختی مانند فراگیری از دیگران، توانایی نمادسازی و ساماندهی رفتار شخصی است. در کل، بندورا رفتار و انگیزش انسان را پی آیند باورهایی      می داند که انسان ها از خود دارند که سازه های کلیدی در کارکرد و کنترل شخصی است. بر پایه شناختی- اجتماعی بندورا (1986)، خوداندیشی[6]، میانجی دانش و کنش است و افراد با خوداندیشی، تجربیات و احساسات خود را ارزیابی می کنند.

بندورا (1986) خوداندیشی را یگانه ترین توانایی انسان می شمارد که انسان ها با آن اندیشه ها و رفتارشان را دگرگون می سازند و ارزیابی می کنند. این خود ارزیابی ها، در بر گیرنده دریافت های خودکارآمدی است؛ یعنی باورهای توانایی های فرد برای سازماندهی و پیاده سازی کنش هایی است که که برای ساماندهی و برخورد با موقعیت های مختلف در آینده بدان نیازمند است. خودکارآمدی تاریخچه ای کوتاه دارد که با نوشتار بندورا (1977) با نام «خودکارآمدی: به سمت نظریه ای یکپارچه از تغییر رفتار» آغاز شد. پایه های خودکارآمدی در رشته ها و محیط های گوناگون آزمایش و بررسی شده و پشتوانه هایی فزاینده از یافته های دارای اعتبار بدست آورده است (مالتون[7] و همکاران، 1991؛ به نقل از رجبی، 1385). بعنوان مثال، خودکارآمدی ارتباط و نقش مؤثری در اضطراب (مورونی[8] و همکاران، 2013)، منبع کنترل[9] (جو[10] و همکاران، 2013)، خودارزیابی منفی و اضطراب اجتماعی (رادی[11] و همکاران، 2012)، بهداشت روانی (گلادمنس[12] و همکاران، 2013) و پشرفت تحصیلی (کوماراجو و نادلر[13]، 2013) دارد.

از طرف دیگر، مسئله موفقیت یا عدم موفقیت در امر تحصیل از مهمترین دغدغه های هر نظام آموزشی در تمامی جوامع است. موفقیت و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان و دانشجویان هر جامعه نشان دهنده موفقیت نظام آموزشی در زمینه هدف یابی و توجه به رفع نیازهای فردی آن جامعه است. معیاری که برای سنجش میزان دستیابی نظام های آموزشی به هدف های تربیتی در نظر گرفته شده، عملکرد تحصیلی است. در واقع می توان گفت یکی از مهمترین هدف های عینی و ثمره هر نظام آموزش و پرورش، بهبود و افزایش عملکرد تحصیلی دانش آموزان جامعه است (ابوالقاسمی، 1390). متخصصین تعلیم و تربیت همواره کوشیده اند شرایطی را فراهم آورند تا محصلین بیشترین کارآیی تحصیلی را از خود نشان دهند. امروزه یکی از کارکردهای دانشگاه اینست که دانشجویان را برای ورود به بازار کار و مشاغل تخصصی آماده کنند و لذا به تبع این کارکرد، یکی از اهداف نظام آموزش عالی در سطح دنیا، شناسایی و بررسی عوامل مؤثر بر عملکرد تحصیلی دانشجویان و تنظیم و هدایت هر کدام از این عوامل است تا دانشجویان به رشد و کسب مهارت و تخصص بیشتری در حوزه تحصیلی خود نائل شوند. عوامل زیادی می توانند عملکرد تحصیلی را تحت تأثیر گذارند که از جمله می توان به اضطراب (ویتاساری[14] و همکاران، 2010)، خودکارآمدی (مرال و همکاران، 2012؛ سیف و مزروقی، 1387)، استعداد و قریحه (بلانچ و آلوجا[15]، 2013)، اهداف پیشرفت

(پاتواین و دانیلس[16]، 2010)، هوش هیجانی و ابراز وجود (لی[17] و همکاران، 2011؛ هگلند[18] و همکاران، 2011)، تفکر انتقادی (بختیار نصرآبادی و همکاران، 1391)، تاب آوری (ابوالقاسمی، 1390) و مطلوبیت اجتماعی و سلامت روانی (ابوالقاسمی و جوانمیری، 1391) اشاره کرد.

با توجه به مطالبی که اشاره شد، در پژوهش حاضر سعی بر آن است که به مقایسه تفکر انتقادی، خودکارآمدی و عملکرد تحصیلی در دانشجویان دانشکدۀ فنی مهندسی و دانشکده علوم انسانی دانشگاه شهید چمران اهواز بپردازیم.

1-2 بیان مسأله

معیاری که برای سنجش میزان دستیابی به هدف های آموزشی و تربیتی در نظر گرفته شده، عملکرد تحصیلی است. عملکرد تحصیلی شامل ثبت کلیه فعالیت های شناختی فرد تحصیل کننده است که با یک سیستم درجه بندی مورد توافق با توجه به سطوح مختلف فعالیت های هیجانی و آموزشی و جدول زمانی سنجیده می شود و بعنوان فرایند پیشرفت تحصیلی در نظر گرفته می شود (مرال[19] و همکارن، 2012). پاتوین و دانیلس (2010) پیشرفت تحصیلی را تسلط بر اطلاعات و دانش نظری در یک رشته و در یک دوره تحصیلی خاص تعریف کرده است. عملکرد تحصیلی به وسیله آزمونهای پیشرفت تعیین می شود. یک آزمون پیشرفت اقدامی منظم برای تعیین آموخته های یادگیرنده است. در واقع می توان گفت یکی از مهمترین هدف های عینی و ثمره هر نظام آموزش و پرورش و نظام آموزش عالی، بهبود و افزایش عملکرد تحصیلی دانشجویان جامعه است (روزاندر[20] و همکاران، 2011). عملکرد تحصیلی یکی از سازه هایی است که از دیر باز مورد توجه محققین و متخصصین تعلیم و تربیت بوده است. متخصصین تعلیم و تربیت همواره کوشیده اند شرایطی فراهم آورند تا دانشجویان بیشترین کارآیی و عملکرد در زمینه تحصیلی از خود نشان دهند، چرا که امروزه برجسته ترین کارکرد دانشگاه این است که دانشجویان را برای ورود به بازار کار و مشاغل تخصصی آماده کنند و لذا به تبع این کارکرد، یکی از اهداف نظام آموزش عالی در سطح دنیا، پژوهش در این زمینه و نیز شناسایی و بررسی عوامل مؤثر بر عملکرد تحصیلی دانشجویان و تنظیم و هدایت هر کدام از این عوامل است تا دانشجویان به رشد و کسب مهارت و تخصص بیشتری در حوزه تحصیلی خود نائل شوند (مرال و همکاران، 2012).

علاوه بر نقش تعلیم و تربیت در ارزیابی و بهبود عملکرد تحصیلی دانشجویان، پرورش قدرت تفکر یکی دیگر از اهداف اصلی آموزش محسوب می شود. درباره تفکر، دیدگاه های متفاوتی وجود دارد که     می توان آنها را در دو دیدگاه کلی خلاصه کرد: دیدگاهی که معتقد است تفکر امر واحدی نیست و به جای تعریف و تحلیل تفکر، به ابعاد و انواع آن توجه دارند و آنرا به اجزای متفاوتی تقسیم می کنند، مانند تداعی آزاد[21]، خیال بافی[22]، تفکر علمی، تفکر منطقی، حل مسئله، خلاقیت[23] و تفکر انتقادی[24]. دیدگاه دیگر این است که تجزیه فرایند تفکر به ابعاد و اجزای گوناگون منطقی به

 نظر نمی رسد، زیرا ماهیت تفکر ماهیتاً امری واحد است (استاپلتون[25] ، 2011). تفکر در مورد تفکر در راستای بهبود فرایند فکر، در قلب تفکر انتقادی جای دارد (پاول[26]، 1993). متخصصین امر و نظریه پردازان، به طور کلی تفکر انتقادی را شامل تجزیه و تحلیل، ارزشیابی و استنباط دانسته اند. تعبیر و تفسیر، تبیین و خودتنظیمی از جمله مؤلفه های محوری تفکر انتقادی قلمداد می شود. تفکر انتقادی، تحت عنوان توانایی کندوکاو یک مساله، مشکل یا وضعیت به منظور یکپارچه سازی کلیه اطلاعات موجود در باره موضوع مورد بررسی و نیل به یک راه حل یا فرضیه جهت موجه ساختن جهت گیری فرد، تعریف شده است. همچنین تفکر انتقادی به بررسی فرضیه ها، درک    ارزش های نهفته، ارزیابی شواهد و سنجش نتیجه گیری ها گفته می شود. تنوع موجود در مفاهیم بیان شده در ادبیات تفکر انتقادی منجر به برخی سردرگمی ها در این حیطه شده است. نظریه پردازان تفکر انتقادی از تفکر انتقادی و دیگر اصطلاحات آن که اجزای تفکر انتقادی را تشکیل می دهند به جای یکدیگر استفاده کرد ه اند. شواهد فزاینده ای حاکی از آنند که احتمالاً تفکر انتقادی در صورتی رخ داده و تداوم می یابد که از سوی دیگران مورد حمایت قرار گرفته و به کرات تمرین شده و با بافت موقعیت های عملی مرتبط باشد (بایچاک داشر[27]، 1999 و سیمپسون[28] و همکاران، 2002؛ به نقل از یوسفی و گردان شکن، 1390). با این حال برخی مغایرت ها و تناقضات وجود دارد که آیا تفکر انتقادی یک توانمندی ذاتی است یا توانمندی و مهارت یادگیری مترقی است، یک نگرش آموزشگاهی است و یا یک فرایند همیارانه محسوب می شود (ادواردز[29]، 2007؛ به نقل از همان منبع).

با اینکه پژوهش در رابطه با عملکرد تحصیلی و تفکر انتقادی پیشینه ای طولانی در حوزه آموزش دارد، اما متغیر خودکارآمدی جزء سازه های نو در روانشناسی یادگیری- شناختی است که با وجود تازگی آن، فعالیتهای نظری و پژوهشی بسیاری را به خود اختصاص داده است. از دیدگاه بندورا (2006)، خودکارآمدی، به باورهای شخص در ارتباط با توانایی اش در انجام امور ویژه و اختصاصی دلالت می کند و از منابع مختلف از جمله توفیق ها و شکست های خود فرد، مشاهده موفقیت یا شکست دیگرانی که شبیه به او هستند و ترغیب کلامی سرچشمه می گیرد. بطور کلی می توان این گونه بیان کرد که خودکارآمدی به به باور دانشجو درباره توانایی های خود برای انجام دادن تکالیف تحصیلی و درسی دلالت دارد و به عنوان یک عامل انگیزشی، فعال کننده و جهت دهنده رفتار آنان به سوی اهداف موردنظر می باشد که گاهی سطحی از اعتماد به نفس فرد تلقی می شود (جاین و داوسون[30]، 2009).

(بنایت[31] و بندورا، 2004) معتقدند خودکارآمدی یعنی باور فرد به توانایی اش در ایجاد پیامدهای خلاق، همچنین معتقدند که باورهای خودکارآمدی، عملکردهای انسانی را از طریق شناخت، انگیزش، فرایندهای فکری و تصمیم گیری تنظیم می کند خودکارآمدی گونه ای از خود ارزشیابی است که بر تصمیمات فردی در این خصوص که برای یادگیری در قلمروئی معین چه فعالیت هائی باید انجام شود، تأثیر می گذارد. همچنین خود کارآمدی، نوعی قضاوت شخصی است که میزان تلاش و پشتکار فرد را برای حصول موفقیت در قلمرو تحصیلی ویژه ای مانند ریاضی، علوم و غیره تعیین می کند. این انتظارات فردی، که در نظریه اجتماعی شناختی تفکر خود مرجع موسوم شده است، تعیین کننده میزان اصرار، مداومت، شکیبائی و تحمل فرد برای دستیابی به سطح تبحر در حیطه ای معین از تکالیف تحصیلی است. افزون بر این خودکارآمدی یک جزء انگیزشی اساسی است که تعیین می کند فراگیران با ظرفیت های ذهنی و دانش و مهارت هائی که از طریق تجربه کسب نموده اند، چه خواهند کرد. به همین دلیل است که دانش آموزان با خودکارآمدی قوی، محتملتر است که در مقایسه با سایر فراگیران، پیشرفت تحصیلی بیشتری نشان دهند. نتایج تحقیقات متعدد حکایت از نقش مهم خودکارآمدی در ایجاد انگیزه، عزت نفس و پیشرفت تحصیلی دانشجویان دارد (گرین[32] و همکاران، 2004؛ بنایت و بندورا، 2004؛ مرال و همکاران، 2012).

با توجه به مطالبی که ذکر گردید، در این پژوهش سعی بر آن داریم به مقایسه تفکر انتقادی، خودکارآمدی و عملکرد تحصیلی در بین دانشجویان دانشکده علوم انسانی و دانشکده فنی مهندسی دانشگاه شهید چمران اهواز بپردازیم.

1-3 اهمیت و ضرورت پژوهش

از دهه 1960 به بعد، تغییرات پیچیده و روز افزون زندگی، توسع شگفت انگیز صنعت، سیر تصاعدی و سریع اطلاعات بشری، کشمکش و جدال بین ارزشهای فکر متفاوت و رقابت سرسام آور ملت ها در راه توسعه ایجاب می کند که عالی ترین کوشش ها در راه رشد نیروی تفکر نسل جوان در سطح مدارس و دانشگاه ها به کار گرفته شود و شاید در زمانی که علم با جهش و سرعت باور نکردنی در حال پیشرفت است و ما را به عصر اعجاب انگیز دستاوردهای تکنولوژی سوق می دهد، تنها راه موفقیت آن است که بشر با تفکر خلاق، سازنده، نقادانه و خودباوری بالا، خود و جامعه ای را که در آن زندگی می کند، گام به گام با این تغییرات سریع پیش بینی ناپذیر همگام کند (یارمحمدزاده و همکاران، 1389).

از طرف دیگر، در دنیای امروز، داشتن اطلاعات زیاد راهگشا نیست؛ آنچه اهمیت دارد استفاده از حجم وسیع اطلاعات و بکارگیری آنها در همه حیطه های زندگی بویژه حیطه تحصیلی، شغلی و خانوادگی است. برای استفاده از این سطوح گسترده اطلاعات، لازم است فراگیران به سطوح عالی تفکر، خودشناسی، احساس ارزشمندی و کارآمدی دست یافته و در فرایندهای شناختی بویژه توانایی تفکر نقادانه تبحر کافی داشته باشند. این مهم در آموزش عالی اهمیت دو چندان می یابد. لذا امروزه، موضوع اساسی آموزش و پرورش و همینطور آموزش عالی، تربیت انسان هایی است که بتوانند درست فکر کنند، نقاط قوت و ضعف خود را بشناسند و بتوانند با تصمیم گیری های درست و مناسب، مسائل پیچیده پیش رو را حل و فصل نمایند. مجمع اهداف آموزش ملی، توانایی تفکر انتقادی، ارتباط مؤثر، احساس خودکارآمدی و خودشناسی را در دست یابی به موفقیت تحصیلی در سطوح عالی آموزش یک ضرورت می داند (گینگ و میانگ[33]، 2008). از دیگر ضروریات انجام پژوهش حاضر می توان به نقش مهم احساس شایستگی و خودکارآمدی در فرایندهای انگیزشی مربوط به نظام های آموزشی اشاره کرد. به عقیده مورونی و همکاران (2013) خودکارآمدی در انگیزش و رفتار دانش آموزان در موقعیت های پیشرفت نقش مهم و اثرگذاری دارد. به عقیده بندورا (1997) افراد برای انجام دادن موفقیت آمیز یک تکلیف، نه تنها به مهارت و دانش نیاز دارند، بلکه آنها باید قبل از انجام دادن تکلیف، سطح مشخصی از انتظارات برای موفقیت داشته باشند. پژوهش نشان داده اند که افراد با خودکارآمدی بالا در مقایسه با افراد دارای خودکارآمدی پایین عملکرد بهتری از خود نشان داده اند (بندورا، 1997؛ مورونی و همکاران، 2013).

لذا با توجه به نقش برجسته تفکر انتقادی و خودکارآمدی در دنیای معاصر و عملکرد تحصیلی به عنوان مهمترین معیار دست بابی به اهداف آموزشی، ضروری است که به بررسی این متغیرها در میان دانشجویان رشته های مختلف بپردازیم.

1-4 اهداف تحقیق

 

1-4-1 هدف کلی:

 هدف کلی پژوهش، مقایسه تفکر انتقادی، خودکارآمدی و عملکرد تحصیلی در بین دانشجویان دانشکده علوم انسانی و دانشکده فنی مهندسی دانشگاه شهید چمران می باشد.

1-4-2 اهداف جزئی:

1- مقایسه تفکر انتقادی در بین دانشجویان دانشکده علوم انسانی و دانشکده فنی مهندسی دانشگاه شهید چمران اهواز

2- مقایسه خودکارآمدی در بین دانشجویان دانشکده علوم انسانی و دانشکده فنی مهندسی دانشگاه شهید چمران اهواز

3- مقایسه عملکرد تحصیلی در بین دانشجویان دانشکده علوم انسانی و دانشکده فنی مهندسی دانشگاه شهید چمران اهواز

 

1-5 سؤالات تحقیق

1- آیا بین دانشجویان دختر و پسر از نظر تفکر انتقادی تفاوت معناداری وجود دارد؟

2- آیا بین دانشجویان دختر و پسر از نظر خودکارآمدی تفاوت معناداری وجود دارد؟

3- آیا بین دانشجویان دختر و پسر از نظر عملکرد تحصیلی تفاوت معناداری وجود دارد؟

1-6 فرضیه‏های تحقیق

1- که بین دانشجویان دانشکده علوم انسانی و دانشکده فنی مهندسی از نظر تفکر انتقادی تفاوت معناداری وجود دارد.

2- بین دانشجویان دانشکده علوم انسانی و دانشکده فنی مهندسی از نظر میزان خودکارآمدی تفاوت معناداری وجود دارد.

3- بین دانشجویان دانشکده علوم انسانی و دانشکده فنی مهندسی از نظر عملکرد تحصیلی تفاوت معناداری دارد.

 

[1] – Kaplan & Flum

[2] – Gralewski & Karwowski

[3] – Self-Efficacy

[4] – Bandura

[5] – Self-System

[6] – Self-Reflection

[7] – Multon

[8] – Morony

[9] – Locus of Control

[10] – Joo

[11] – Rudy

[12] – Gloudemans

[13] – Komarraju&Nadler

[14] – Vitasari

[15] – Blanch&Aluja

[16] – Putwain & Daniels

[17] – Lee

[18]- Hegland

[19] -Meral

[20]- Rosander

[21] – Free association

[22] – Fantasy

[23] – Creativity

[24] – Critical thinking

[25] – Stapleton

[26] – Paul

[27] – Baychuk Duchscher

[28] – Simpson

[29] – Edwards

[30] – Jain&Dowson

[31] – Benight

 قدرت نرم، اسلام سیاسی، دیپلماسی عمومی، خاورمیانه، سیاست خارجی.

 

 

فهرست مطالب

 

 فصل اول : کلیات

1-1. شرح و بیان مسأله پژوهشی.. 1

1-2. تعریف مفاهیم. 4

1-3. پیشینه و ادبیات تحقیق.. 8

1-4. اهداف تحقیق.. 10

1-5. اهمیت و ارزش تحقیق.. 10

1-6. سوالهای تحقیق.. 11

1-7. فرضیه. 11

1-8. متغیرهای تحقیق: 12

1-9.کاربرد نتایج تحقیق.. 12

1-10 روش تحقیق.. 12

1-11. ابزار گردآوری داده ها (پرسشنامه، مصاحبه و …) 12

1-12.ابزار تجزیه و تحلیل.. 12

1-13. سازماندهی تحقیق.. 14

فصل دوم چارچوب نظری پژوهش

2-1. مقدمه. 15

2-2. مفاهیم نظری.. 16

2-2-1. قدرت.. 16

2-2-2. قدرت نرم. 18

2-2-3. قدرت سخت.. 20

2-3. نگاهی اجمالی به تاریخچه قدرت نرم. 21

2-4. مبانی نظری قدرت نرم. 25

2-5. منابع قدرت نرم. 28

2-5-1. منابع غیر دولتی قدرت نرم. 28

2-5-2. منابع دولتی قدرت نرم. 33

2-6. رسانه ها؛ عامل انتقال قدرت نرم فرهنگی.. 36

2-7. اطلاعات، مفهومی مرتبط با قدرت نرم. 38

2-8. قدرت نرم از دیدگاه موافقان و مخالفان. 42

 فصل سوم:منابع قدرت نرم ایران وایالات متحده آمریکادرمنطقه خاورمیانه

3-1. مقدمه. 45

3-2. منابع قدرت نرم جمهوری اسلامی ایران. 45

3-2-1. ابعاد سیاسی.. 46

3-3. ابعاد فرهنگی.. 58

3-3-1. قدرت ایمان. 62

3-3-2. زبان و ادبیات.. 65

3-3-3. هنر. 66

3-3-4. نخبگان علمی.. 69

3-4. منابع قدرت نرم ایالات متحده آمریکا 72

3-4-1. ابعاد سیاسی قدرت نرم آمریکا 73

3-4-2. ابعاد فرهنگی.. 79

 

 

 فصل چهارم: تقابل مولفه های قدرت نرم ایران و ایالات متحده آمریکا درخاورمیانه

4-1. مقدمه. 93

4-2. تقابل ایدئولوژی به عنوان وجه غالب هنجارهای بین المللی.. 93

4-2-1. مساله فلسطین.. 102

4-2-2. ایران و آمریکا پس از حوادث  11 سپتامبر. 116

4-3. تقابل جاذبههای فرهنگی (عقاید،ارزش ها و باورها) 127

فصل پنجم : جمع بندی و نتایج

5-1. تیجه گیری وجمعبندی.. 134

5-2. راهکارهای افزایش قدرت نرم جمهوری اسلامی ایران در منطقه. 135

5-2-1. راهکارهای مقابله باقذرت نرم برای ایران. 138

5-2-2. محدودیت ها منابع قدرت نرم ایران. 139

5-2-3. راهکارهای افزایش منابع قدرت نرم جمهوری اسلامی ایران درمنطقه. 140

منابع و مآخذ. 148

 

 

1. فصل اول : کلیات

 

1-1. شرح و بیان مسأله پژوهشی

تقابل ایران و آمریکا پس از انقلاب اسلامی حول محور هویتی باعث گردیده تا تعارض این دو کشور در خارج از نظریات کلاسیک مطرح شده از سوی نظریه‌پردازان روابط بین الملل دنبال شود. تقابل ایران و آمریکا نه از نوع تقابل‌های رآلیستی مختص زمان جنگ سرد بود و نه صرفاً منافع منطقه‌ای و بین‌المللی دو کشور را شامل می‌شد. از طرف دیگر مجموعه عوامل جغرافیایی و تاریخی مانع از تقابل مستقیم و رودررویی تمام عیار ایران و آمریکا در طول چهار دهه گذشته گردیده است. آمریکا در بدو پیروزی انقلاب اسلامی با بهره گرفتن از استراتژی کلاسیک خود قصد داشت تا ایران را از طریق درگیر کردن با همسایه غربی آن تضعیف و درگیر چالش نماید. اما ناتوانی عراق در مقابله با ایران و دست بالای ایران در استفاده از موقعیت ژئوپلیتیک خود باعث گردید تا این جنگ با چراغ سبز آمریکا پایان پذیرد.

بعد از جنگ تحمیلی، سیاست خارجی آمریکا در قبال ایران تحت تاثیر فضای بعد از جنگ سرد و آغاز پروسه‌ی جهانی شدن با تغییرات عمده ای مواجه شد. در شرایط جدید جهانی و تحت تأثیر فضای امنیتی آنارشیک پس از دنیای دو قطبی آمریکا با چالش‌های امنیتی جدیدی مواجه گردید که نبرد مستقیم و سخت افزارانه با آنها نه تنها به حل خلاءهای امنیتی آمریکا کمک نمی‌کرد؛ بلکه امنیت آمریکا را بیش از پیش به خطر می‌انداخت. از همین رو آمریکا در مواجهه با این چالش‌ها استراتژی نبرد نا متقارن را در پیش گرفت. نبرد نا متقارن مجموعه اقدامات و استراتژی‌هایی را شامل می گردد که امکان رو در رویی با دشمنانی که از نظر اندازه، استراتژی‌ها و اهداف متفاوت هستند را فراهم می‌آورد. قدرت نرم نیز قسمتی از همین نبرد را شامل می‌گردد.

از سوی دیگر پایان نظم دو قطبی و داعیه آمریکا در ایجاد جهانی تک قطبی صرفاً با بهره گرفتن از ابزارهای نظامی متعارف امکان پذیر نمی باشد و آمریکا برای استیلا بر نقاط دیگر جهان ناگزیر از ایجاد تغییرات عمده در همه سطوح اعم از اقتصادی، سیاسی، امنیتی و فرهنگی در مناطق مختلف جهان است. استیلای آمریکا بر جهان نیازمند ابزارهایی است تا قدرت آمریکا از سوی رقبا مورد تصدیق قرار گرفته و پذیرفته شود و این مهم امکان‌پذیر نبود مگر با کسب مشروعیت از سوی مخاطبان آمریکا در اقصی نقاط جهان برای اقدامات این کشور در عرصه‌ی بین المللی. از همین رو با آغاز دوران ریاست جمهوری کلینتون قرن بیست و یکم قرن آمریکایی لقب می گیرد و اقدامات و فعالیت‌ها در جهت گسترش ارزش‌ها و اصول آمریکا در جهان انجام می‌پذیرد.

انقلاب اسلامی ایران که از ابتدا ابعاد هویتی و ارزشی خود را ابزار صدور انقلاب اسلامی قلمداد می‌کرد و مقصود از صدور انقلاب را صدور ارزش‌های اسلامی به دیگر مناطق جهان در راستای مبارزه با استکبار و استعمار می‌دید در نوک پیکان تهاجمات جدید غرب به سرکردگی آمریکا قرار داشته است. تقابل ایران و آمریکا در منطقه خاورمیانه نه از نوع تقابلات ایدئولوژیکی مختص دوران جنگ سرد بلکه بر اساس اصول و ارزش‌های معنوی و اسلامی در برابر مادیگرایی و رفاه‌زدگی به سبک آمریکایی است. انقلاب مردم ایران علیه رژیم ستم شاهی به تعبیر فوکو یاما  روح جهان بی‌روح بود. پیروزی انقلاب اسلامی ایران آبی بود بر سال‌ها نومیدی و رخوت جوامع اسلامی در برابر غرب که نماد آن شکست‌های متعدد اعراب و اسرائیل بود. پیمان صلح کمپ دیوید اوج خفت و حقارت اعراب مسلمان در برابر دولت جعلی اسرائیل و حامیان غربی آن بود. اما انقلاب اسلامی ایران حاوی ارزش‌های سازش ناپذیری بود که بالذاته با منویات و ارزش‌های تنها ابرقدرت باقیمانده از جنگ سرد در تعارض و تضاد بود.

پدیده جهانی شدن و پیدایش ارزش‌های جهانشمول اینک در بزنگاه تاریخی خود به تقابل میان ارزش‌های تمدنی مختلفی منجر گردیده که از همان ابتدا واکنش نظریه‌پردازان مختلف در عرصه‌های گوناگون را در پی داشت. نظریه جنگ تمدن‌ها از ساموئل هانتینگتون و پایان تاریخ از فرانسیس فوکویاما مشهورترین نظریاتی هستند که برای تبیین وضعیت موجود بکار گرفته شده و راه آینده را برای دولتمردان آمریکا تعیین کردند.

شکست آمریکا در دو جنگ افغانستان و عراق حاکی از لزوم تغییر در استراتژی آمریکا برای مواجهه با کشورهای اسلامی­بود.

قدرت نرم در ابعاد گوناگونی و با ابزراهای خاصی رقابت دو کشور در منطقه خاورمیانه را رقم زده است. در عرصه ی فرهنگ یا اجتماع، مقوله هایی چون هنر (شامل فیلم و سرگرمی، موسیقی، تئاتر و هنرهای نمایشی)، رسانه‌ها (شامل رادیو و تلویزیون، روزنامه ها و مجلات، اینترنت و ماهواره)، دانش و ورزش مطرح می گردد. فرهنگ حتی در   برگیرنده ی مواردی چون ذایقه­ی غذایی یک ملت، خصلت های پسندیده­ی ملی، موقعیت فرهنگی ممتاز  (آثار باستانی و گردشگری، بزرگان ادبیات، شعر، رمان، موسیقی و هنر)، و همچنین تعداد محصولات فرهنگی یک کشور نیز هست. در زمینه ی دانش نیز دانشگاه ها، مراکز فکری و تحقیقاتی معتبر، برنامه ­های جذاب و مبادله­ دانشجو، سهم جهانی در عرصه ی فناوری های نوین علمی، موفقیت های علمی و تحقیقاتی دانشجویان و دانشمندان ملی در صحنه ی بین المللی و در زمینه ی ورزشی نیز کسب افتخارات و میزبانی مسابقات جهانی و یا حتی منطقه ای، جملگی از مولفه های مهم در جذب افکار و اذهان بین المللی و ایجاد قدرت نرم به شمار می روند.           (بیگی، 1389: 60-46).

علاوه بر فرهنگ، اقتصاد عامل دیگری است که در ایجاد یک قدرت نرم نقش بسزایی دارند. مصداق این عامل را می توان در مواردی از این دست یافت: رشد اقتصادی، مبادلات ارزی و تجاری، میزان تولید سرانه ی کشورها، تعداد شرکت ها (بویژه شرکتهای بین المللی)، سرمایه گذاری مستقیم خارجی، میزان مشارکت در نهادها و مقررات تجاری بین المللی، میزان رفاه، امید به زندگی، پایین بودن میزان بیکاری، دارا بودن مزیت نسبی در تولید و توزیع یک کالای خاص و غیره.

عامل سوم در ایجاد قدرت نرم، سیاست است که تأثیر آن را می توان در عرصه داخلی و بین المللی مشاهده نمود. در عرصه‌ی داخلی، قدرت نرمِ حاصل از سیاست را می توان در افکار عمومی(شامل نقش آن در سیاست و میزان تأثیر و همراهی آن با دولت)، رعایت حقوق بشر، کارآمدی قوه قضائیه، پاسخگویی دولت، میزان امید به رعایت عدالت در میان افراد جامعه، سیاست های مثبت مهاجرتی و جذب توریسم، جذابیت های ایدئولوژی، میزان دخالت جامعه مدنی و کمبود میزان جرم و تخلف از قانون مطمح نظر است. در عرصه ی بین المللی نیز حجم و میزان تعامل با سازمان های بین المللی، ارائه ی کمک های بشر دوستانه، مناسبات و مبادلات فرهنگی، ارتباطات دیپلماتیک مطلوب و گسترده، طراحی و اتخاذ سیاست های استراتژیک مقبول و برگزاری و مشارکت در کنفرانس ها و   نمایشگاه های بین المللی و … مورد توجه قرار می گیرد. (بیگی، 1389: 60-46).

تقابل ایران و آمریکا در منطقه خاورمیانه چه از لحاظ ایدئولوژیک و چه از منظر هویتی واجد ویژگی‌هایی است که هر ناظری را به لحاظ کردن قدرت نرم در روابط میان این دو کشور ناگزیر می‌سازد. از همین رو این پژوهش تلاش دارد تا ضمن تبیین مفهوم، تاریخچه و اهمیت قدرت نرم، به مقدورات و محدودیت‌های ایران و آمریکا در منطقه خاورمیانه از بعد نرم افزاری پرداخته و تاثیرات تقابل این دو کشور را در این نقطه از جهان مورد واکاوی قرار داده و نهایتاً چارچوبی مفهومی برای تحلیل روابط این دو کشور در منطقه خاورمیانه ارائه نماید. بسیاری از جدال های منطقه ای و بین المللی ایران و آمریکا را باید ناشی از واکنش جمهوری اسلامی ایران نسبت به فرایندهای سلطه جویانه،رهبری گرایانه و

عنوان                                 صفحه

فصل اول: 1

کلیـات. 1

1-1- بیان مسئله 2

1-2- اهمیت و ضرورت تحقیق. 6

1-3- اهداف تحقیق. 8

1-4- فرضیات تحقیق. 9

1-5- متغیرهای تحقیق. 9

1-6- مدل مفهومی تحقیق. 10

1-7- تعریف مفهومی و عملیاتی متغیرهای تحقیق. 10

فصل دوم: 16

مبانی نظری و پیشینه تحقیق. 16

2-1- مقدمه 17

بخش اول: کارآفرینی شرکتی. 19

2-2- تعریف کارآفرینی. 19

2-2-1- تاریخچه کارآفرینی. 20

2-2-2- سابقه کارآفرینی در دنیا 23

2-2-3- سیر تاریخی مفهوم کارآفرینی. 24

2-2-4- سابقه کارآفرینی در ایران 26

2-2-5- ریشه‌های کارآفرینانه 27

2-2-5-1- تاثیر تجربه 28

2-2-5-2- ویژگیهای اکتسابی و نیازهای نقش فرد 28

2-2-5-3- نقش کارآفرینان در توسعه 28

2-2-5-4- کارآفرینی رقابت در کسب و کار را تقویت می‌کند. 29

2-2-5-5- کارآفرینی توانایی‌های انباشته فردی را آزاد می‌کند. 30

2-2-6- کارآفرینی سازمانی. 31

2-2-6-1- چارچوب کارآفرینی سازمانی. 32

2-2-6-2- آموزش کارآفرینی سازمانی. 32

2-2-6-3- پرورش کارآفرینان سازمانی. 35

2-2-6-4- ابعاد ساختاری کارآفرینی سازمانی. 37

2-2-7- عوامل تسهیل کننده در رشد کارآفرینی. 39

2-2-7- 1کارآفرینی دیجیتالی. 41

2-2-8 نقش فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) در کارآفرینی. 43

2-2-9- مفهوم کارآفرینی شرکتی. 44

2-2-9-1- توانمندیهای سازمانی در کارآفرینی شرکتی. 46

2-2-9-2- انواع کارآفرینی شرکتی. 49

2-2-9-3- ضرورت و مزایای کارآفرینی شرکتی. 54

2-2-9-4- معیارهای کارآفرینی شرکتی. 56

2-2-9-5- کارآفرینی شرکتی و عملکرد 58

بخش دوم: رفتار شهروندی سازمانی. 59

2-3- رفتار شهروندی سازمانی. 59

2-3-1- مفهوم رفتار شهروندی سازمانی. 61

2-3-2- تعاریف رفتار شهروندی سازمانی. 61

2-3-3- ابعاد رفتار شهروندی سازمانی. 65

2-3-4- پیش بینی کننده‌های رفتار شهروندی سازمانی. 68

2-3-5- ارتباط بین استرس شغلی، تعارض کار-خانواده و رفتار شهروندی سازمانی. 71

2-3-6- اهمیت رفتار شهروندی سازمانی. 72

بخش سوم: تعهد سازمانی. 73

2-4- تعهد سازمانی. 73

2-4-1- تعریف تعهد سازمانی. 75

2-4-2- تعریف تعهد در حوزه‌های دیگر 77

2-4-3- دیدگاه کلی در تعهد سازمانی. 77

2-4-4- انواع تعهد. 78

2-4-5- مؤلفه‌های تعهد سازمانی. 79

2-4-6- عوامل موثر بر تعهد سازمانی در سازمان‌ها 83

2-4-7- نتایج تعهد سازمانی. 86

٢-4-8- شیوه‌های تقویت تعهد کارکنان 89

2-5- پیشینه تحقیقات انجام شده 91

2-5-1- تحقیقات انجام شده در خارج از کشور 91

2-5-2- تحقیقات انجام شده در داخل کشور 99

فصل سوم: 109

روش شناسی تحقیق. 109

3-1- مقدمه 110

3-2- روش تحقیق. 110

3-3- جامعه آماری. 111

3-4- نمونه آماری، روش نمونه گیری و حجم نمونه 111

3-5-1 ابزار گردآوری داده‌ها 111

3- 5-2پرسشنامه تعهد سازمانی. 112

3-5-2-1- پایایی و روایی پرسشنامه تعهد سازمانی. 114

3-5-3 پرسشنامه رفتار شهروندی سازمانی. 115

3-5-3-1- پایایی و روایی پرسشنامه رفتار شهروندی سازمانی. 117

3-6- روش‌های تجزیه و تحلیل داده‌ها 119

 

 

 

 

 

 

 

1-1- بیان مسئله

در دنیای رقابتی امروز، تغییرات در محصولات و مکانیسم­های بازار، اغلب بدین­صورت است که سازمان­ها دست به بهره ­برداری از فرصت­هایی می­زنند که دیگر سازمان­ها دنبال نمی­ کنند و گاه حتی از وجود آن­ها مطلع نیستند. در این زمینه، نوآوری نقش راهبری و عمده را ایفا می­ کند (ایمانی­پور و زیودار، 1387).

در سالهای اخیر در جریان رقابت شدید در بازار، جهانیسازی و گسترش تکنولوژی، نوآوری و تمایز به عنوان یک ضرورت برای هر شرکتی در نظر گرفته شده است. شرکتها برای رسیدن به موفقیت بازار و حفظ مزیت رقابتی، نیاز به بهره ­برداری از فرصتهای جدید، توسعه محصولات و خدمات بازار دارند (تاج­الدینی[1]، 2010).

کارآفرینی شرکتی، مجموعه فعالیت­هایی است که  بهره برداری از مزایای رقابتی نوآوری را در یک سازمان امکان­ پذیر کرده و رهیافتی در نهادینه کردن نوآوری در سازمان­ها است. در حقیقت، کارآفرینی شرکتی به عنوان دریچه ای به سوی بهره بردار ی از مزایای رقابتی ماندگار، نوآوری و پیشگامی بر ای سازمان­ها قلمداد می شود (کوراتکو و همکاران[2]، 2005).

امروزه در کشورهای مختلف توجه خاصی به کارآفرینی می­ شود و تقویت کارآفرینی و ایجاد بستر مناسب برای توسعه آن از ابزار پیشرفت اقتصادی کشورها به ویژه کشورهای در حال توسعه شمرده می شود. نیاز سازمان‌ها به پدیده کارآفرینی، پیدایش قلمرو خاصی از این مفهوم به نام کارآفرینی شرکتی را منجر شده است (میرفخرالدینی و همکاران، 1391).

نیاز به کارآفرینی شرکتی پاسخ به مشکلاتی است که یک کسب و کار را تحت فشار قرارداده است. مشکلاتی که در بسیاری از موارد می‌تواند حیات آن کسب و کار را تحت الشعاع خود قرار دهد. نمونه‌هایی از این مشکلات عبارتند از: رشد سریع تعداد رقبا، حس بی‌اعتمادی در روش‌های سنتی مدیریت شرکت‌ها، خروج دسته­جمعی برخی از بهترین و درخشان‌ترین کارکنان شرکت برای تبدیل شدن به‌ کارآفرینان مستقل، رقابت‌های بین‌المللی‌، کوچک‌سازی شرکت‌های بزرگ و تمایل ‌کلی به بهبود ‌کارایی و بهره‌وری ایستایی، نقصان و ضعف عملکرد مدیریتی و خروج کارکنان نوآور که توسط سلسله مراتب اداری سازمان محدود شده‌اند نیز به این مشکلات اضافه می‌شود. مشکلاتی که صاحبان این شرکت‌ها را بر آن می‌دارد تا به دنبال کشف و یا خلق فرصت‌های جدید باشند (موریس و همکاران[3]، 2008).

کارآفرینی سازمانی فرایندی است که به وسیله آن افراد و گروه ها، در ارتباط با سازمان موجود، یک سازمان جدید ایجاد کرده یا نوسازی و نوآوری را درون سازمان دنبال می­ کنند (ابراهیم­پور و همکاران، 1390).

کارآفرینی شرکتی تلاش‌های سازمان در استفاده از مزیت­های رقابتی خویش، اکتشاف فرصت‌ها و قابلیت های مورد نیاز در تعقیب و بهره برداری اثربخش ازآن فرصت‌ها را تسهیل می­ کند (کوین و مایلز[4]، 1999).

از طرفی، رقابت و نیاز به نشان دادن واکنش مناسب در برابر عوامل محیطی ایجاب می‏کند که کارکنان تعهد بیشتری به سازمان پیدا کنند. این نیروی کار است که موجب می‏شود مزیت رقابتی واقعی آشکار گردد. ایجاد و افزایش تعهد کارکنان (یعنی هماهنگ شدن هدف‏های کارکنان با هدف‏های شرکت به گونه‏ای که افراد بکوشند وظایف خود را به شکلی انجام دهند که گویی در شرکت شخصی و متعلق به خود کار می‏کنند) مستلزم فعالیت‏های گوناگون است (رهنمای رودپشتی، محمود زاده، 1387، 26).

تعهد سازمانی را نوعی وابستگی عاطفی به سازمان در نظر می‏­گیرند. بر اساس این تعریف، فردی که به شدت متعهد است، هویت خود را از سازمان می‏گیرد، در سازمان مشارکت دارد و با آن در می‏آمیزد و از عضویت در آن لذت می‏برد (ساروقی، 1375).

تعهد سازمانی فراگردی است مستمر که با مشارکت افراد در تصمیمات سازمانی، توجه به افراد سازمان و موفقیت و رفاه آنان، در سازمان متجلی می شود. بنابراین، از آنجایی که کارآفرینی به دست نیروی انسانی سازمان صورت می­گیرد، تعهد سازمانی اهمیت می­یابد (بهاروندی و رزوبهانی، 1392).

از طرفی، سازمانها بدون تمایل داوطلبانه افراد به همکاری، قادر به توسعه اثربخشی خرد جمعی خود و کسب مزایای رقابتی نیستند. رفتارهای شهروند سازمانی کارکنان که مجموعه ای از رفتارهای داوطلبانه و اختیاری که بخشی از وظایف رسمی فرد نیستند، اما با وجود این توسط وی انجام و باعث بهبود موثر وظایف و نقش های سازمان می شوند، مسیر نیل به هدفهای سازمان را تسهیل می‌کنند و یک عامل کلیدی در اجرای مؤثر تصمیم­های راهبردی است. اجرای هدف­های تصمیم راهبردی، مستلزم خلاقیت و اقدام همزمان افراد است و این هر دو مستلزم روحیه همکاری داوطلبانه است، لذا یکی از چالش­های اساسی مدیریت راهبردی نجوه جلب این همکاری است (زارعی­متین و همکاران، 1385).

رفتار شهروندی باعث داشتن یک گروه از کارکنان می­ شود که به شرکت متعهد هستند. رفتار شهروندی سازمانی باعث کاهش و نزول ترک خدمت و غیبت کارکنان می­گردد و کارکنانی که به شرکت متعهدند با شرکت به مدت طولانی باقی می­مانند و محصولاتی با کیفیت بالا تولید می­ کنند و به موقعیت شرکت بر اساس رویکردهای متنوع و مختلف کمک می­ کنند. (دیمه­ور و منظری­توکلی، 1391).

بنابراین به نظر می­رسد گرایش به کارآفرینی شرکتی و فراهم کردن تمهیدات لازم برای بکارگیری آن می ­تواند در تعهد سازمانی و رفتار شهروندی سازمانی کارکنان تأثیر گذار باشد، و سازمانی که نسبت به کارآفرینی شرکتی  بی­اعتنا باشد، در آینده نمی بایست انتظاری به کسب مزیت­های رقابتی از طریق مهمترین سرمایه خود یعنی سرمایه انسانی داشته باشد.

این تحقیق به دنبال بررسی تأثیر کارآفرینی شرکتی بر رفتار شهروندی سازمانی و تعهد سازمانی کارکنان است. در پژوهش حاضر، مؤلفه­ های در نظر گرفته ­شده برای اندازه ­گیری میزان تأثیرگذاری  کارآفرینی شرکتی که عبارتند از ساختار منعطف، جو سازمانی اثربخش، فرهنگ پشتیبان و محرک خلاقیت و نوآوری و قابلیت­ها و انگیزش فردی کارکنان که با استناد به پژوهش هاینونن و کورولا[5] انتخاب شده ­اند بر رفتار شهروندی سازمانی و تعهد سازمانی کارکنان در شرکت داروسازی اسوه تهران می‌باشد.

 

2-2- اهمیت و ضرورت تحقیق

عدم اطمینان، ناهماهنگی و تلاطم محیطی موجب چالش­های عملیاتی و استراتژیک برای سازمان‌های امروزی می­ شود. شرکت­ها برای مقابله با این چالش­ها به طور فزاینده‌ای بر کارآفرینی سازمانی تکیه می‌کنند. این امر مستلزم این است که مدیران در همه سطوح به طور فعال در طراحی و اجرای یک استراتژی برای اقدامات کارآفرینی سازمانی مشارکت داشته باشند و ملزومات لازم را در سازمان فراهم کنند (ایزت[6]، 2010).

کارآفرینی مقوله‌ی بسیار مهمی است که بسیاری از کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه توجه جدی به آن مبذول داشته و می­دارند. در این میان، یکی از شاخه‌ها­ی اصلی کارآفرینی، کارآفرینی در سازمان است که بدون شک سهم چشمگیری در توفیق و تعالی سازمان­ها دارد (احمد­پور، 1383).

کارآفرینی سازمانی فرایندی است که به وسیله آن افراد و گروه ها، در ارتباط با سازمان موجود، یک سازمان جدید ایجاد کرده یا نوسازی و نوآوری را درون سازمان دنبال می­ کنند (ابراهیم­پور و همکاران، 1390).

امروزه بیش از هر چیز صاحبان کسب و کارها باید بیاموزند که تلاطم در محیط بیرونی موجب تحولات شگرف در محیط داخلی می‌شود؛ که برای موفقیت در این محیط رقابتی معمولا راه حل‌ها ساده نبوده و مواردی همچون اصلاح ساختار، رویکرد کنترل مستمر، تغییر سبک رهبری، و تصمیم‌گیری در خصوص روش‌های پاداش بایستی مورد بازبینی و دقت‌نظر قرار گیرند زیرا محیط بیرونی پویا و در بسیاری از موارد پیچیده است و بنابراین از جمله ضرورت‌های پرداختن به کارآفرینی شرکتی می توان به موارد ذیل اشاره کرد: نیاز به رشد و ایجاد روحیه‌ی کارآفرینانه، ایجاد و و حفظ مزیت رقابتی، حفظ برتری رقابتی در تمامی سطوح کاری یک شرکت، احیا و جوان­سازی کسب وکار موجود، توسعه محصولات، خدمات و فرایندهای جدید، پیگیری فرصت‌های‌کارآفرینانه، ایجاد کسب‌و‌کار‌جدید، ارائه‌ راهبردهای جدید، بهبود رشد و سود دهی، تداوم برتری رقابتی، افزایش کارایی مالی، خلق ثروت (هیسریچ و همکاران[7]، 2005).

در دهه گذشته مطالعات انجام شده در مورد کارآفرینی سازمانی به سرعت افزایش یافته است. ‏کارآفرینی سازمانی شامل چهار بعد نوآوری، ریسک‌پذیری، ‏پیشگامی و رقابت تهاجمی است. در سازمان­ها، کارآفرینی سازمانی با هدف توسعه عملکرد دنبال ‏می‌شود که در سودآوری و افزایش تولید و ارتقاء عملکرد اقتصادی شرکت نقش اساسی دارد. ‏شرکت­ها برای حفظ مزیت رقابتی خود در درازمدت مجبور به توسعه تعهد خود به کارآفرینی ‏سازمانی هستند (ابراهیم­پور و همکاران، 1390).

از آنجایی که کارآفرینی به دست نیروی انسانی سازمان صورت می­گیرد، موضوع تعهد سازمانی اهمیت می­یابد. تعهد سازمانی فراگردی است مستمر که با مشارکت افراد در تصمیمات سازمانی، توجه به افراد سازمان و موفقیت و رفاه آنان، در سازمان متجلی می­ شود. (بهاروندی و رزوبهانی، 1392).

از طرف دیگر، رفتار شهروندی باعث داشتن یک گروه از کارکنان می­ شود که به شرکت متعهد هستند. رفتار شهروندی سازمانی باعث کاهش و نزول ترک خدمت و غیبت کارکنان می­گردد و کارکنانی که به شرکت متعهدند با شرکت به مدت طولانی باقی می­مانند و محصولاتی با کیفیت بالا تولید می­ کنند و به موقعیت شرکت و کسب مزیت­های رقابتی بر اساس رویکردهای متنوع و مختلف کمک می­ کنند. (دیمه­ور و منظری­توکلی، 1391).

با انجام این تحقیق می‌توان به اهمیت کارآفرینی شرکتی پی برده و فرصتهای کارآفرینی را از طریق فراهم کردن شرایط لازم در سازمان مورد بازنگری قرار داده و با توجه به تاثیر کارآفرینی شرکتی بر تعهد سازمانی و رفتار شهروندی سازمانی، کارآفرینی شرکتی را گسترش داده و موجبات تحقق اهداف سازمان را فراهم سازند.

 

1-3- اهداف تحقیق

هدف کلی: بررسی تاثیر کارآفرینی شرکتی بر رفتار شهروندی سازمانی و تعهد سازمانی کارکنان شرکت داروسازی اسوه استان تهران.

اهداف جزئی:

• بررسی تأثیر کارآفرینی شرکتی بر مؤلفه‌های تعهد سازمانی کارکنان شرکت داروسازی اسوه استان تهران
• بررسی تأثیر کارآفرینی شرکتی بر مؤلفه‌های رفتار شهروندی سازمانی کارکنان شرکت داروسازی اسوه استان تهران.
• بررسی رابطه بین کارآفرینی شرکتی و مؤلفه‌های تعهد سازمانی کارکنان شرکت داروسازی اسوه استان تهران.
• بررسی رابطه بین کارآفرینی شرکتی و مؤلفه‌های رفتار شهروندی سازمانی کارکنان شرکت داروسازی اسوه استان تهران.

 

1-4- فرضیات تحقیق

فرضیه اصلی: کارآفرینی شرکتی بر رفتار شهروندی سازمانی و تعهد سازمانی در شرکت داروسازی اسوه استان تهران تأثیر دارد.

فرضیات فرعی:

• کارآفرینی شرکتی بر مؤلفه‌های تعهد سازمانی کارکنان شرکت داروسازی اسوه استان تهران تأثیر دارد.
• کارآفرینی شرکتی بر مؤلفه‌های رفتار شهروندی سازمانی کارکنان شرکت داروسازی اسوه استان تهران تأثیر دارد.
• بین کارآفرینی شرکتی و مؤلفه‌های تعهد سازمانی کارکنان شرکت داروسازی اسوه استان تهران رابطه وجود دارد.
• بین کارآفرینی شرکتی و مؤلفه‌های رفتار شهروندی سازمانی کارکنان شرکت داروسازی اسوه استان تهران رابطه وجود دارد.

 

1-5- متغیرهای تحقیق

 

فهرست مطالب

   عنوان………………………………………………………………………………………………. صفحه

 فصل اول : کلیات

1-1. بیان مساله: 1

1-2. سوابق مربوط پیشینه نظری و عملی.. 3

1-3. هدف تحقیق: 8

1-4. پرسش های تحقیق: 8

1-5. فرضیه های تحقیق: 8

1-5-1.فرضیه اصلی: 8

1-5-2. فرضیه های فرعی: 8

1-6. متغیرهای تحقیق: 8

1-7. هدف کاربردی تحقیق: 9

1-8. جنبه نوآوری و جدید تحقیق.. 9

1-9. روش کار(چگونگی جمع آوری داده ها) 9

فصل دوم : مبانی نظری

2-1. تعریف مفاهیم و واژگان اختصاصی.. 11

2-1-1. سلفی: 11

2-1-2. سلفیه: 11

2-1-3. نوسلفیسم: 11

2-1-4. القاعده: 12

2-1-5. رادیکالیسم اسلامی.. 12

2-1-6. اسلام سیاسی.. 12

2-1-7. بنیادگرایی.. 12

2-1-8. امنیت ملی: 13

2-1-9. خاومیانه: 13

2-2. بنیادگرایی و دین اسلام. 13

2-3. خصوصیات افراد بنیادگرا 15

2-3-1. بیزاری.. 16

2-3-2. دگماتیسم. 16

2-3-3. پستی- برتری.. 16

2-3-4. فعال گرایی- ستیزه جویی.. 16

2-3-5. اقتدارگرایی.. 16

2-3-6. ناشکیبایی.. 17

2-3-7. سوء ظن شدید- برنامه ریزی.. 17

2-3-8. ایدهآلیسم- احساس وظیفه. 17

2-3-9. تندی- سرسختی.. 17

2-3-10. اطاعت- سازگاری.. 17

2-4. شاخص های بنیادگرایی.. 18

2-5. بنیادگرایی  مذهبی از دیدگاه های مختلف… 19

2-6. جریان های بنیادگرای اسلامی.. 22

2-6-1. جریان سلفی و نوسلفی.. 23

2-6-1-1. جریان سلفی.. 23

2-6-1-2. جریان نوسلفی (سلفی های رادیکال یا تکفیری ها) 24

 فصل سوم : بنیانهای فکری نوسلفیسم

3-1. حمد بن حنبل و سلفی گرایی.. 31

3-2. ابن تیمیه و سلفی گرایی.. 32

3-3. محمد بن عبدالوهاب و سلفی گرایی.. 37

3-4. اخوان المسلمین و سلفی گرایی.. 40

3-5. مودودی و سلفی گرایی.. 42

3-6. سید قطب و سلفی گری.. 44

3-7. قرضاوی و سلفی گری.. 50

3-8. غزالی و سلفی گری.. 52

 فصل چهارم : گروه های نوسلفی

4-1. پیدایش القاعده 55

4-1-1. دلایل و زمینه های شکل گیری القاعده 56

4-1-2. مراکز فعالیت… 56

4-1-3. سازمانها و گروه های سیاسی مبارز. 57

4-1-4. ایدئولو‍‍ژی، تفکر و اهداف القاعده 57

4-1-4-1. مولفه های اصلی تفکر القاعده 57

4-1-4-2. جهاد از دیدگاه عبدالله عزام. 58

4-1-4-3. جهاد از دیدگاه اسامه بن لادن. 60

4-1-4-4. جهاد از دیدگاه ایمن الظواهری: 61

4-1-5. ساختار سازمانی القاعده 64

4-1-6. عملیاتهای  القاعده 66

4-1-7. حضور القاعده در سایر کشورها 71

4-1-7-1. حوزه های پنجگانه القاعده 71

4-1-7-2. القاعده در عراق.. 74

4-1-7-3. القاعده در یمن.. 75

4-2. گروه تروریستی دولت اسلامی عرا ق و شام « داعش» 79

4-2-1. داعش کیست؟. 79

4-2-2. شعار ،پرچم و تفکر داعش… 80

4-2-3. قوانین و محدودیتهای اعلامی داعش… 81

4-2-4. نحوه تاسیس داعش… 81

4-2-5. کشورهای حوزه فعالیتی داعش… 82

4-2-6. نیروی انسانی داعش… 83

4-2-7. عناصر مهم و شاخص داعش… 84

4-2-8. تشکیلات و چارت داعش… 86

4-2-9. منابع تامین مالی داعش… 86

4-2-10. حامیان و پشتیبانان خارجی داعش… 86

4-2-11. اقدامات داعش در کشورهای مختلف منطقه. 87

فصل پنجم : نوسلفیسم و امنیت ملی ایران

5-1. نوسلفیگری جهادی در مناطق پیرامونی و امنیت ملی ایران. 91

5-2. سه سناریوی تغییر هویتی در ایران. 94

5-2-1. سناریوی نخست : سلفیه جهادی در عراق و کردستان. 94

5-2-2. سناریوی دوم : سلفیون شام. 95

5-2-3. سناریوی سوم : سلفیه عِلمی در کشورهای خلیج فارس… 100

5-3. تهدیدات هویتی جریان نوسلفی گری بر جمهوری اسلامی ایران. 103

5-4. تبلیغات ایدئولوژیکی گروه های  نوسلفی بر جمهوری اسلامی ایران. 104

5-5. مهم ترین پیامدهای امنیتی- سیاسی گسترش نوسلفی گری.. 106

5-6. تاثیر نوسلفی گری در عراق بر قومیت ها و امنیت جمهوری اسلامی ایران. 107

5-7. سلفی گری و ناسیونالیسم قومی عربی.. 110

5-8. مصادیق تهدیدات عینی صورت گرفته علیه امنیت ملی ایران از طرف گروه های نوسلفی منطقه: 111

نتیجه گیری کلی.. 114

 راهکارها 119

 منابع و ماخذ. 123

 

 1. فصل اول : کلیات

1-1. بیان مساله:

با فروکش نمودن تدریجی ملی گرایی در اوایل دهه 1970 در اغلب کشورهای اسلامی فرصتی برای مطرح شدن ایدئولوژی های بدیل فراهم شد. ناکامی های گذشته جوامع اسلامی در برخورد با غرب و نیز ناکامی جنبش های اسلامی در برابر حاکمان موجب شد که برخی جنبش های اسلامی عمل گراتر  و تندروتر شوندکه نتیجه آن حضور و افزایش نفوذ نوسلفیون و سایر گروه های اسلامی تندرو در منطقه خاورمیانه می باشد که این امر امنیت همسایگان این منطقه را نیز امروزه تحت تاثیر خود قرار داده است. از لحاظ مبانی اندیشه ای نوسلفی ها معتقدند که: «اسلام تحریف شده است و باید به اسلام اصیل برگشت و دوره خلافت اسلامی را برپا کرد. این جریان هیچ‌گونه اعتقادی به نوگرایی و دگراندیشی نداشته و بسیار تندرو هستند که هدف خود را بازگشت به دوران خلفای راشدین می دانند. خاورمیانه امروزی نقطه اصلی نشر و گسترش گفتمان اسلام سیاسی رادیکال هست»(ابراهیمی، 1392: 217-218).

پیشینه تاریخی ملت های ساکن منطقه و موقعیت مناسب جغرافیایی برخی از مناطق واقع در منطقه خاورمیانه جهت انجام فعالیت های مذهبی باعث توسعه رادیکالیسم مذهبی همچون نوسلفیگری در این منطقه شده است. بسیاری از تحلیل گران، رشد اسلام گرایی افراطی در منطقه را محصول عواملی چون ، نفوذ و دخالت عوامل خارجی و ناکارآمدی ساختارهای حکومتی می دانند که باعث ایجاد شریط بد اجتماعی ، اقتصادی ، فرهنگی و… شده است. مشکلات اجتماعی و اقتصادی کشورهای منطقه من جمله افزایش بیکاری، سطح پایین درآمد،تولید ناخالص ملی پایین، توزیع نامتناسب ثروت،سطح پایین تامین خدمات بهداشتی، عدم امکان تحصیل همگانی و کاهش پیوسته بودجه خدمات اجتماعی دولت و… به تشدید افراط گرایی در منطقه دامن زده است. با توجه به بی‏ثباتی و ضعف برخی حکومت‏های منطقه خاورمیانه، عملاً شرایط برای نمود بیشتر نیروهای افراطی و تروریستی نوسلفی مهیا شده است. به عنوان مثال، نیروهای القاعده از شرایط موجود در سوریه و عراق به خوبی استفاده نموده‏اند تا نمود بیشتری داشته باشند. ضمن اینکه این احتمال وجود دارد که با تضعیف و فروپاشی برخی از حکومت‏های خاورمیانه، از منظر جغرافیایی محیطی امن برای گروه‏های تروریستی مهیا شود(ترابی، 1391: 1). لذا ضعف دولت مرکزی و ساختار سیاسی برخی کشورهای خاورمیانه سرزمین آنها فضای بسیار مناسبی برای انتقال، رسوب و فعالیت نیروهای افراطی شده است. نقطه مهم و جالب آنکه این کشورها در نزدیکی و یا همسایگی جمهوری اسلامی ایران قرار دارند. نوسلفیسم تکفیری بر جهاد قاطعانه و خشن با دو دشمن اصلی خود یعنی صلیبیون(مسیحی ها) و بیرون راندن آنها از بلاد اسلامی و همچنین از بین بردن رافضی ها(شیعیان) تاکید دارد که در این میان از بین بردن هلال شیعی(ایران- عراق- لبنان) با محوریت ایران به عنوان سردمدار اصلی شیعه در منطقه از هداف اصلی آنها می باشد. القای این نوع تفکرات با پشتیبانی مادی و معنوی گسترده کشورهای منطقه­ای و فرامنطقه­ای همچون عربستان، قطر و… صورت می گیرد. اینکه چرا خاورمیانه شاهد مداخله بیشتر است بیش از هر چیز به جهت آسیب پذیریهای الگوهای ارزشی از یک سو و ناکارآمدی ساختارهای حکومتی از سوی دیگر است. ساختارها و نهادها ناتوان از این هستند که کار ویژه خود را به انجام برسانند و وظایف محوله را به گونه ای انجام دهند که کم ترین هزینه اجتماعی و فزونترین رضایت را پدید آورد. الگوهای ارزشی به شدت آسیب  پذیر می باشند چرا که فاقد قابلیت تطبیق با شرایط مادی به شدت سیال می باشند. یک گسل بسیار وسیع از یک سو و عمیق از سوی دیگر بین ارزش های مستقر و واقعیات مادی برقرار است که منجر به خدشه دار شدن ارزش ها شده است(دهشیار، 1391: 3).

غالب رهبران گروه های اسلام گرای فعال در سطح منطقه تربیت یافته گروه های تندرو در کشورهایی مانند عربستان سعودی، اردن، عراق، افغانستان و پاکستان می باشند. در حال حاضر بخش زیادی از رهبران و نیروهای بنیادگرای اسلامی به دلیل حملات هوایی آمریکا به مناطق امن آن ها در افغانستان و پاکستان به کشورهای مختلف خاورمیانه منتقل شده‏اند و علت اصلی آن ضعف دولت مرکزی و پوشش قبیله‏ای موجود در آن کشورها و همچنین وجود زمینه های مناسب ایدئولوژیک برای جذب نیرو، آمادگی، تجهیز، سازماندهی و انجام عملیات ها در آن کشورها می باشد(راستگو، 1391: 2). رشد جریان های افراطی نوسلفی در منطقه خاورمیانه باعث تسری آن به بخش هایی از خاک جمهوری اسلامی ایران نیز شده است. با گسترش فعالیت گروه های تکفیری و نوسلفی در منطقه ما شاهد تغییرات و تحولاتی در کنش سیاسی مناطق مرزی ایران هستیم که می تواند در آینده ای نه چندان دور مولفه های امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران را نیز همانند سایر کشورهای همسایه درگیر با این پدیده، مورد تهدید قرار دهد.(ابراهیمی، 1392: 13).

 این پژوهش، پدیده نوسلفیسم را در ابعاد:

الف) سیاسی

  ب) امنیتی

در منطقه خاورمیانه مورد کنکاش قرار خواهد داد و تلاش خواهد کرد که ضمن برشمردن و پژوهش در مورد جنبه های مبهم و مجهول تحقیق همچون:

 1) عوامل اصلی رشد نوسلفیسم در خاورمیانه

 2) گروه ها و احزاب اسلامی موثر در رشد نوسلفیسم در خاورمیانه

به این سوال اصلی پاسخ دهد که:

ظهور نوسلفیسم در خاورمیانه و پیامدهای های آن بر امنیت ملی ایران چیست؟

همچنین در این پژوهش نوسلفیسم در خاورمیانه به عنوان متغیر مستقل و امنیت ملی ایران به عنوان متغیر وابسته مدنظر قرار خواهد گرفت.

1-2. سوابق مربوط پیشینه نظری و عملی

تا آنجا که نگارنده بررسی و جستجو کرده است در خصوص موضوع مورد پژوهش این رساله تحقیق مستقلی صورت نگرفته است. لیکن مقالات و کتابهای مشابهی در این راستا و در ارتباط با این موضوع نوشته شده اند که می توان به عنوان نمونه به موارد ذیل اشاره کرد:

1-کتاب “بنیادگرایی و سلفیه” یکی از کتاب های مهمی است که در حوزه بازشناسی طیفی از جریان های دینی به کوشش حسین هوشنگی و احمد پاکتچی نگاشته شده است.این کتاب در 13 فصل پیرامون مسائلی چون پیجویی مفهوم بنیادگرایی،زمینه های تاریخی سلفیه، بنیان های نظری سلفیه، تاریخ فرهنگ سلفیه، عدالت در آرای سلفی ها، بازخوردهای بنیادگرایی و سلفیه، زمینه های اجتماعی رشد سلف گرایی در عصر مدرن، جریان شناسی بنیادگرایی،ارزش ضد امنیتی بنیادگرایی با تاکید بر نهضت سلفی-وهابی، بازشناسی بنیادگرایی و سلفیه در دوران معاصر، بنیادگرایی و اصلاح طلبی سلفی و… به رشته تحریر درآمده است.

2-سعید عدالت نژاد استاد یار بنیاد دایره المعارف اسلامی تهران وآقای سید حسین نظام الدینی دانش آموخته کارشناسی ارشد دانشگاه آزاد اسلامی در پژوهشی با عنوان “سلفیان تکفیری یا الجهادیون” که درفصلنامه تاریخ و تمدن اسلامی به بررسی این موضوع پرداخته اند که سلفیان تکفیری گروه هایی از مسلمانان هستند که به علت پاره ای از اندیشه ها از جانب مخالفانشان به این نام مشهور شده اند ایشان در ادامه به  موضوعاتی چون خاستگاه

 نخستین این گروه ها، اندیشه های آنان به خصوص  اندیشه تشکیل حکومت اسلامی پرداخته و آن را به عنوان بدیلی برای نهاد خلافت در میان گروهای مسلمانی که هویت خود را در معرض نا بودی می دیدند مطرح می­ کنند.

3-       آقای سید باقر سید نژاد در تحقیقی  در سال 89 به بررسی سلفی گری درعراق و تاثیران بر جمهوری اسلامی ایران پرداخته است.کانونی ترین نقطه توجه این محقق، ژئوپولتیک  مرزی جمهوری ایران بعد از سقوط رژیم بعثی درعراق است که عقیده دارد به دنبال آن، پیوند الگوی نوین سیاسی باسایر روندهای شتاب دهنده چشم انداز جدیدی از تحول ژئوپولتیک  در منطقه را ترسیم نمود واهمیت ژئوپولتیکی  ایران در هارتلند اسلامی و شیعی را بیش از پیش نمایان ساخت در واقع ترکیب این تحولات بامنابع سنتی و پایدار ژئوپولتیک فرصتهاومقدورات و بیزاری را برای جمهوری اسلامی ایران تعریف می نماید که البته متضمن محدودیت ها و تهدید ات جدیدی نیز هست یکی از خطیرترین و دغدغه انگیزترین این تهدید ات در سطح منطقه و جهان اسلام رویکرد خاصی از اسلامگرای است که عنوان سلفی گری معروف آن است. در نتیجه تجمع و هم افزایی توان سلفی گری در عراق، موجی از فرقه گرای و تفرقه شکل گرفت که اولا به گواهی تاریخ بغداد اززمان  بر پا شدن بیت الحکمه به دست مامون در سال200ق تا1424ق هرگز شاهد این همه چند دستگی قومی ومذهبی نشده بود وثانیا مواضع واقداماتی دو وجهی انجام گرفت که تقریبا همه مشکلها وخطوط درگیری با جمهوری اسلامی ایران در حوزه گسترده جهان اسلام، به ویژه در عراق را پوشش داد از یک سو در وجه نرم افزاری حجم فتواها و فشار دیپلماتیک علیه شیعیان وسیاست خارجی ایران افزایش چشمگیری یافت واز سوی دیگر ضمن اقدامات بی سابقه ای ازقبیل قتل عام شیعیان درعراق تهدیدات مربوط به امنیت ومنافع ملی ایران عینییت یافت .

4-رحمت‌الله فلاح در  تحقیقی با عنوان:”مطالعات منطقه‌ای؛ جهان اسلام” به بررسی تشکیل  شبکه جهانی القاعده بر مبنای آموزه‌های سلفی می پردازد که توانست به عنوان پدیده‌ای اجتماعی، اعتقادی و سیاسی در جهان اسلام، به خصوص خاورمیانه، ظهور کند. هرچند اندیشه و عمل این جریان اجتماعی در خود جهان اسلام و بیرون از حوزه تمدنی آن با چالشی جدی و اساسی مواجه شد، با این حال، طیف‌ها، قشرها و لایه‌هایی از هویت مذهبی در کشورهای مسلمان ضمن استقبال از چنین اندیشه‌ای، بسترهای لازم را برای رشد و گسترش آن فراهم کرده‌اند. در کشور مسلمان ترکیه نیز با اینکه اکثریت مردم علاقه‌ای به این تفکر و جریان ندارند، بسترهایی وجود دارد که شرایط لازم را برای رشد القاعده در این کشور آماده کرده است. نویسنده ضمن  بررسی اهداف، پایگاه‌ اجتماعی و توده‌ای، ساختار سازمانی و روابط بین‌المللی القاعده ، به این نتیجه رسیده است که هرچند زمینه‌های لازم برای فعالیت القاعده در منطقه  وجود دارد، رشد فرایند دموکراسی در جوامع اسلامی مانند ترکیه، هر نوع بنیادگرایی را با اشکالِ مختلف سکولاریستی، ناسیونالیستی و اسلامی تضعیف خواهد کرد.

5-“عصام العماد شاگرد بن باز” (مفتی و فقیه سعودی) در کتابی که به مناسبت گرویدن خود به تشیع، به رشته تحریر در آورده می‌نویسد: “هنگامی که کتاب‌های برادران وهابی را می‌‌خوانیم بر یقین ما افزوده می‌شود که آینده از آنِ مذهب تشیع است؛ زیرا آنان، خود، وسیله انتشار سریع و آشنایی با مذهب تشیع در بین وهابیان می‌باشند. .سپس از قول “شیخ عبدالله الغنیمان” (استاد “الجامعه الاسلامیه” در مدینه منوره) نقل می‌کند: “وهابیون به یقین دریافته‌‌اند، تنها مذهبی که در آینده، اهل سنت و وهابیت را به طرف خود، جذب خواهد کرد، همان مذهب شیعه امامی است”.

6-“مایکل برانت” در کتاب “نقشه‌‌ای برای جدایی مکاتب الهی” می‌نویسد: اسنادی دال بر دست های پشت پرده سازمان های امنیتی موساد و سیا برای اختلاف بین مسلمانان بیان می کند او در کتابش اندیشه ساختگی سلفی گری را آغاز این اختلاف می داند. او در این باره می گوید: “افرادی که با شیعه، اختلاف نظر دارند علیه شیعه، منظم و مستحکم هستند. باید شیعیان را کافر جلوه داد و آن‌‌ها را از جامعه جدا نمود و علیه آن‌‌ها مطالب تحرک‌برانگیز نوشت.

7- علی الهت بلداشتی دانشجوی دکترای فلسفی وکلام اسلامی در پایانامه دکتری در تحقیقی به عنوان نقد مبانی سلفیه به برسی موضوع پرداخته است. او توضیح می دهد که توحید اصل اساسی دعوت انبیائ الهی ورهروان انان بوده است از سوی دیگر یکی از محورهای همبستگی یا گسستگی انسانها وجوامع ، توحید است اما در میان  ملتهاونحله ها  گویی سلفیه ویژگی وامتیاز خاصی برای خویش در پاسداری ازتوحید قائل است وبر مبنای دیدگاهای خاص خویش در تفسیر توحید بسیاری از مسلمانان غیر سلفی را اهل شرک وبدعت می دانند. سلفیه به رهبری فکری ابن تیمیه  ومحمد عبدالوهاب وباپیروی ازافکار وایده های اصحاب اثر واهل حدیث وبه ویژه احمد بن حنبل پیشوای حنبلیان تنها خودشان را اهل سنت دانسته وبقیه فرقه ها وگروه های فکری رادر حوزه اسلامی اعم از حکما و متکلمان و عارفان اهل ضلال و بدعت می دانند.

8-تحلیلگر مسایل امور خاورمیانه در بی بی سی، راجر هاردی، به منظور تحقیق در خصوص وهابی گری (برداشت سختگیرانه عربستان سعودی از اسلام) دو ماه را در عربستان سعودی گذراند. در بخش اول از دو گزارش او، راجر هاردی نگاهی دارد به این موضوع که آیا وهابی گری و دلارهای نفتی عربستان سعودی به گسترش افراط گرایی کمک کرده است یا خیر. در این تحقیق آمده که پتریک فیتزجرالد، یکی از دادستانهای ارشد آمریکا، به من نویسنده گفته است  که چگونه او متقاعد شد که یک سازمان خیریه سعودی که مقر آن در شیکاگو بود، برای القاعده فعالیت کند. مقامات آمریکایی این سازمان خیریه با نام “بنیاد خیرخواهی” را در سال 2002 بستند. دو سال پس از آن یک سازمان خیریه دیگر سعودی با نام “الحرمین” تحت نظر قرار گرفت.

9-پیرمحمد ملازهی در تحقیقی با عنوان:”نقش عربستان سعودی در گسترش وهابیت در پاکستان” توضیح می دهد که آنچه در مورد سلفیت در پاکستان اتفاق افتاد، توسعه و گسترش نفوذ سلفی ـ وهابی با سرمایه‌گذاری بسیار حساب‌ شده و مؤثر عربستان سعودی در تقویت جهادگران عرب و افغان عملی می‌شود. صدها مدرسه دینی در کنار نظام آموزشی رسمی و دولتی پاکستان در ایالت‌های پشتون‌نشین سرحد و بلوچستان پاکستان احداث شدند و هزاران طلبه عمدتاً پشتون در این مدارس به تحصیل علوم دینی پرداختند. مهم‌تر اینکه این‌گونه مدارس از حمایت جدی ارتش پاکستان برخوردار شدند. از آنجا که هدف این مدارس تربیت جهادگر برای جهاد در افغانستان بود، با انتظارات دولت پاکستان برای نفوذ در افغانستان و آسیای مرکزی نیز هم‌خوانی می‌یافت. بدین ترتیب، علمای مکتب دیوبندی آموزش ایدئولوژیک مدارس مذهبی پاکستان را برعهده گرفتند تا داوطلبان جهاد در افغانستان را آموزش دهند. آموزش نظامی طلاب جهادگر را آژانس اطلاعات محرمانه ارتش پاکستان موسوم به آی‌اس‌آی تقبل کرد. حمایت تسلیحاتی مجاهدین را نیز دنیای غرب برعهده گرفت. گذشته از این، طلاب از سایر کشورهای اسلامی جذب مدارس مذهبی پاکستان شدند که بعداً هسته‌های اولیه سازمان‌های جهادگر را در کشورهای خود تشکیل دادند و اکنون تحت عنوان کلی تروریسم و سازمان القاعده طبقه‌بندی می‌شوند این نویسنده نتیجه گیری می کند که تفکر سلفی ـ وهابی تفکری اصالتاً عربی است که در سایه تفاهم سلطنت آل سعود و علمای سنت‌گرای وهابی شکل گرفت و براثر امکانات مالی ناشی از منابع نفتی عربستان سعودی، دنیای اهل سنت در کشورهای اسلامی را تا حدی تحت تأثیر قرار داد. اما این برداشت که در کشوری مثل پاکستان حنفی‌مذهب تفکر اشغال افغانستان توسط ارتش سرخ اتحاد شوروی سابق و شکل‌گیری جهاد، باعث شد که جهادگران عرب سلفی ـ وهابی با حمایت دنیای عرب در کنار مجاهدین افغان وارد جهاد شوند. پیشاور پاکستان مرکز تجمع جهادگران عرب سلفی ـ وهابی شد. مدارس مذهبی زیادی با حمایت مالی اعراب برای تربیت جهادگران به وجود آمدند که محصول نهایی آنها طالبان بود که تجربه ناموفقی از قدرت در افغانستان از خود به نمایش گذاشت. تفکر طالبانی در پاکستان وجود دارد و این تفکر در شکل جهادی آن با سازمان القاعده یا تفکر جهادگر سلفی پیوند خورده است، اما این پیوند مکتبی نیست، بلکه در راستای هدف واحد همکاری مؤثر براساس مشترکات فکری عمدتاً حول محور جهاد متمرکز است. تفکر طالبانی در پاکستان براساس آموزه‌های مکتب دیوبندی است که در تمامی جنبه‌های آن سلفی تلقی نمی‌شود. این نویسنده نتیجه گیری می کند که تفکر سلفی ـ وهابی به لحاظ ذهنی  در منطقه پذیرفتنی شده است و با تغییر شرایط بعد از حادثه 11 سپتامبر و پایان یافتن قطعی همکاری دنیای غرب، دنیای عرب و تفکر جهادگر القاعده‌ای ـ طالبانی به نظر می‌رسد تفکر جهادگر مکتب دیوبندی عمدتاً به طرف محلی شدن در پاکستان و افغانستان و آسیای مرکزی  متمایل شود، ولی تفکر القاعده‌ای جهادگر خود را نماینده تفکر اسلامی در مقابل غرب احساس می‌کند و به صورت تفکر جهان اسلام در مقابله با تمدن مادی غرب قرار می‌گیرد. در پی چنین تحولی قابل تصور خواهد بود که مکتب دیوبندی وجه غالب را در پاکستان بیابد و حس همدردی خود را با تفکر جهادگر سلفی القاعده‌ای حفظ کند، ولی تحت تأثیر و نفوذ گذشته آن قرار نداشته باشد و به تدریج تلاش کند هویت تاریخی جداگانه‌اش را پررنگ‌تر به نمایش بگذارد.

10-     علی اصغر رضوانی در سال87 کتابی را با عنوان “ابن تیمیه، موسس افکار وهابیت” و همچنین در سال 89 کتابی با عنوان “سلفی گری(وهابیت) و پاسخ به شبهات” به رشته تحریر در آورده است که در این کتاب ها به شرح  حال ابن تیمیه و دشمنی وی با اهل بیت و شناخت وهابیون پرداخته است و سپس با بر شمردن نظرات وهابیت در مواردی چون صفات الهی از دیدگاه وهابیت(مانند کیفیت صفات، رویت، تجسیم)، مبانی اعتقادی وهابیت(مانند میزان در توحید و شرک، ایمان و کفر، سنت و بدعت) و فتاوی و آرای وهابیان در موادری مانند توسل، تبرک، شفاعت، استغاثه به ارواح اولیا، زیارت قبور) و… با دلایل متقن به رفع این شبهات و آرا و نظرات مطرح شده از سوی وهابیون پرداخته است.

و………

1-3. هدف تحقیق:

رونمایی از فرایند ناامن کردن منطقه توسط نوسلفیسم به جهت تضعیف حکومت جمهوری اسلامی ایران هدف این تحقیق می باشد.

1-4. پرسش های تحقیق:

سوال اصلی:

 نوسلفیسم در خاورمیانه و پیامدهای های آن بر امنیت ملی ایران چیست؟

سوالات فرعی:

1-عوامل اصلی رشد نوسلفیسم در خاورمیانه کدامند؟

2-گروه ها و احزاب اسلامی چه نقشی در رشد و گسترش نوسلفیسم در خاورمیانه دارند؟

1-5. فرضیه های تحقیق:

 

فرضیه اصلی:

عملکرد نوسلفیسم در منطقه موجب تهدید امنیت ملی ایران شده است

 فرضیه های فرعی:

1-ضعف و ناکارآمدی حکومت های منطقه و همچنین مداخلات خارجی(منطقه ای و فرا منطقه ای) عوامل اصلی در رشد نوسلفی گرایی در منطقه خاورمیانه می باشند.

2-گروه ها و احزاب اسلامی بازیگران مهم و تعیین کننده در رشد و گسترش نوسلفیسم در خاورمیانه می باشندند.

1-6. متغیرهای تحقیق:

متغیر مستقل: نوسلفیسم در خاورمیانه

متغیر وابسته: تهدید امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران

1-7. هدف کاربردی تحقیق:

این پژوهش می تواند به عنوان منبعی مهم و راهبردی در ارائه علائم و هشدارها در خصوص پیامدهای رشد نوسلفیسم در جمهوری اسلامی ایران و اهمیت این موضوع بر امنیت و منافع ملی کشور و همچنین ارائه راهکارهای مناسب در جلوگیری از گسترش این پدیده شوم در حوزه ایران مورد استفاده دستگاه های امنیتی- اطلاعاتی متعدد نظام قرار گیرد .

1-8. جنبه نوآوری و جدید تحقیق

بعد از حادثه 11 سپتامبر 2001 شاهد تحولی زرف، بنیادی و رادیکال در خاورمیانه هستیم و آن به وجود آمدن جنگ های مذهبی گسترده در قالب تفکرات تند سلفی تکفیری-جهادی در منطقه  می باشد به گونه ای امروزه این منطقه و اتفاقات آن کانون توجه جهانیان قرار گرفته است.باید گفت که این اتفاق امری نو و جدید در خاورمیانه می باشد که دامنه آن کم کم به کشور جمهوری اسلامی ایران نیز گسترده شده و گریبانگیر ما نیز شده است و روز به روز بر شدت و حدت این مشکل فرهنگی-مذهبی-امنیتی افزوده می شود. 

1-9. روش کار(چگونگی جمع آوری داده ها)

1)نوع روش تحقیق:

   نوع روش تحقیق کیفی می باشد.

2)روش گردآوری اطلاعات(کتابخانه ای، میدانی و…):

داده های تحقیق از طریق مطالعه اسنادی ،  کتابخانه ای و اینترنتی گردآوری خواهد شد.

3)ابزار گردآوری اطلاعات:

فیش برداری- اینترنت – نرم افزار

4)روش تجزیه و تحلیل اطلاعات:

روش تجزیه تحلیل اطلاعات به صورت تحلیل محتوایی- توصیفی خواهد بود